Məsihdə sadiq, müdrik və sevinclə dolu olan bacımız Şeril Qrinə həsr olunur. «Up Words» da və «Oak Hills» məbədində xidmətə həsr olunmuş saysız-hesabsız vaxta görə çox sağ ol. Sən əsl xidmətçi nümunəsisən.

Baş redaktorlar Liz Hini və Karen Hillə. Sizin dəyərli vaxtınızı sərf etdiyiniz fədakar əməyinizin əvəzini heç zaman ödəyə bilmərəm.

Nəşriyyatın komandasına: Devid Moberqə, Paul Meycora, Liz Consona, Li Erik Feskoya, Qreq və Syüzen Liqonlara, Yan Mantsinqerə və Pamela Makklyura. Siz məni bir daha öz yaradıcı orijinallığınız və ümumi işə olan səmimi xidmətinizlə heyran edirsiniz.

Stiv Qrin və onun həyat yoldaşı, bu kitabı həsr etdiyim Şerilə. Siz heç zaman gurultulu alqışlar istəmirsiniz və həmişə birincilik çələngini kiməsə verirsiniz. Lakin sizə etibar edən kəslər bilir ki, köməyiniz olmadan çarəsiz qalacaqlar.

Bədii redaktor Kerol Bertliyə. Sizin və Tanrının lütfü sayəsində mənim bütün səhvlərim düzəlib! Dostum, Siz bunu yüksək səviyyədə etdiniz! Bizim komandanın bir hissəsi olduğunuza görə çox şadam!

«Oak Hills» məbədinin baş xidmətçisi Rendi Freyziyə və administrator Mark Tiduelliyə. Sizi dostlarım adlandırmaq mənim üçün böyük şərəfdir!

«Oak Hills» məbədinə. Bu kitabın nəşri bizim iyirmi beş illik birgə xidmətimizin ildönümü ilə üst-üstə düşür. Ya Rəbb, elə həmin illər qədər də bizə bəxş et!

Ağsaqqal Devid Tritə. Sizin dualarınız və pastor kimi iştirakınıza görə xüsusi minnətdarıq.

Marqaret Mehinusa, Tina Çisholma, Eşli Rosalesə və Ceni Padilyaya! Siz yorulmadan mənim şəxsi yazışmalarımdan tutmuş kitabların sifarişinə qədər bütün işlərin qayğısına qalırsınız. Çox minnətdaram!

Devid Druri. Sizinlə ya telefon, ya da elektron poçt vasitəsilə həmişə əlaqə saxlamaq mümkündür. Sizin ilahiyyatçı fikirləriniz əsl xeyir-duadır!

Say etibarilə bu, mənim otuzuncu publisist yaradıcılığım olduğuna görə, üç onillik ərzində etdikləri əməkdaşlıq üçün həm elektron, həm də ənənəvi kitab mağazalarına minnətdarlığımı bildirirəm.

Qızlarım və kürəkənimə — Cenniyə, Andreaya, Sara və Brettə. Mənim ürəyim sizə məxsusdur və bütün düşüncələrim sizə aiddir.

Mənim sevimli həyat yoldaşım Denalinə. Sən mənim qalamdakı qaranlığı qovan çırağımsan, həmişəlik istilik və işıq mənbəyimsən. Mən səni sevirəm.

Əlimi çiyninə qoyan kimi dərhal hiss etdiyim daxili həyəcan qadının bütün bədənini titrədirdi. Mən onunla ərzaq dükanında rastlaşdım. Artıq bir neçə ay idi ki, onunla görüşmürdüm. Həyat yoldaşı və uşaqlarının vəziyyəti barədə soruşanda, tanışımın gözlərinin yaşla dolduğunu və çənəsinin titrədiyini gördüm. Bir az sonra o, kədərli hekayəsini danışmağa başladı. Həyat yoldaşı iyirmi il birlikdə yaşadıqlarına, üç uşaqlarının olmasına və ora-bura çox köçdüklərindən verdiyi qurbanlara baxmayaraq, onu atıb getmişdi. Əri heç nəyə baxmadan çıxıb getmişdi. Onu gənc qadına dəyişmişdi. O, var gücü ilə hönkürtüsünü saxlamağa çalışsa da, buna gücü çatmadı və ərzaq dükanının şöbələrindən biri müvəqqəti olaraq etiraf otağına çevrildi. O, pomidor və kahı dəstələrinin yerləşdiyi rəflərin arasında hıçqırırdı. Biz dua etdik və mən ona dedim: «Sən bacararsan. Düzdür, ağrılı olacaq, lakin dözməli olacaqsan. Tanrı bu kədərini sənin xeyrinə çevirəcək. Sən indi boş xəyallara qapılmamaq və səhv hərəkətlərə yol verməmək üçün mütləq özündə güc tapmalısan. Ümidini üzmə və Tanrının köməyilə sən bacaracaqsan».

İki gündən sonra dostlarımdan biri mənə zəng etdi. Onu təzəlikcə işdən çıxartmışdılar. İşdən cıxarılmasında günahkar onun özü idi: rəisini ağılsız və yersiz, hətta deyərdim ki, kobud və təhqiramiz tərzdə məzəmmət etmişdi. Nəticədə isə rəisi heç düşünmədən onu tutduğu vəzifədən qovmuşdu. Budur, əlli yeddi yaşlı menecer iqtisadi cəhətdən böhranın qızğın vaxtı küçədə qalmışdı. Dostum ümidsiz vəziyyətdə idi və dayanmadan taleyindən şikayətlənirdi: həyat yoldaşı hirslənib, uşaqların əhvalı pozulub… Ona vəziyyətinin ümidsiz olmadığı barədə zəmanət vacib idi və mən bunu ona verdim: «Sən bacararsan. Düzdür, ağrılı olacaq, lakin dözməli olacaqsan. Tanrı bu kədərini sənin xeyrinə çevirəcək. Sən indi boş xəyallara qapılmamaq və səhv hərəkətlərə yol verməmək üçün mütləq özündə güc tapmalısan. Ümidini üzmə və Tanrının köməyilə sən bacaracaqsan».

İndi isə kafedə işləyən bir qızın hekayəsi. Mən onunla elə həmin kafedə tanış olmuşdum. O, orta məktəbi yenicə bitirmişdi və bir aydan sonra kollecə qəbul olunacağına ümid edirdi. Danışdıqlarından həyatının elə də asan keçmədiyi bəlli oldu. Onun altı yaşı tamam olanda valideynləri boşanmışdılar. On beş yaşı olanda onlar elə bil ki, bir neçə aydan sonra yenə də boşanmaq üçün yenidən evlənmişdilər. Bu yaxınlarda valideynləri onu seçim qarşısında qoymuşdular: o, atası, ya da anası ilə yaşamalı idi. O mənə bu barədə danışanda gözləri yaşla dolmuşdu. Hələ ki, onunla danışmağa imkanım olmayıb. Ancaq növbəti görüşümüzdə onun gözlərinin düz içinə baxaraq: «Sən bacararsan. Düzdür, ağrılı olacaq, lakin dözməli olacaqsan. Tanrı bu kədərini sənin xeyrinə çevirəcək. Sən indi boş xəyallara qapılmamaq və səhv hərəkətlərə yol verməmək üçün mütləq özündə güc tapmalısan. Ümidini üzmə və Tanrının köməyilə sən bacaracaqsan» — deyəcəyimə əminəm.

Deyəcəksən ki, mən həddimi aşmışam? Bu cür sözləri necə cəsarət edib deyə bilərəm? Çətinliyə düşən insanlara bu qədər cəsarətli vədləri hansı haqla verirəm? Həm də dərin quyuya düşən bir adama?! Şaquli divarları olan qaranlıq dərin quyudan gənc oğlan heç vaxt təkbaşına öz gücünə çıxa bilməzdi. Hətta çıxmağı bacarsaydı belə, qardaşları onu yenidən quyunun dibinə itələyərdilər. Çünki məhz onların sayəsində o, quyunun dibində idi.

Yusif ağzını açan kimi onun başına xoşagəlməz hadisələr gəldi. Gözəl sabahların birində səhər yeməyi zamanı o, fərəhlə yuxuda gördüklərini bütün iyrənc təfsilatı ilə danışdı. Yusif yuxuda bağlanmış və dairəvi halda yığılmış, yəni təmizlənməyə hazırlanmış buğda dərzləri görmüşdü. Hər dərz bir qardaşın adını qaşıyırdı: Ruvim, Qad, Levi, Zevulun, Yəhuda… Dairənin mərkəzində, sözsüz ki, Yusifin dərzi yüksəlirdi. Yuxuda gördüyünə əsasən dik duran yeganə dərz onun dərzi olduğundan yuxarıda deyilənlərdən hansı nəticəyə gəlmək olar? Qardaşlar, siz mənim qarşımda baş əyəcəksiniz.

Görəsən, doğrudanmı Yusif qardaşlarının bunları eşitdikdə sevinəcəklərini düşünürdü? Razılıq əlaməti olaraq onun kürəyinə vurub: «Ooo, əziz kiçik qardaşımız, biz böyük məmnuniyyətlə sənin qarşında diz çökəcəyik!» deyəcəklər. Lakin onlar nədənsə sevinmədilər və qəzəblərini güclə boğaraq onun salamat getməsinə icazə verdilər.

Bir sözlə, Yusif fərqinə varmadan özünü irəli çəkdi və növbəti dəfə onlara daha bir yuxu danışdı. İndi isə dərzlərin əvəzinə ulduzlar, günəş və ay görmüşdü. Ulduzlar qardaşları, Günəş və ay Yusifin atası ilə mərhum anasını simvolizə edirdi. Dərzlərlə olduğu kimi, bu yuxuda da bütün səma cisimləri Yusifin qarşısında əyilmişdilər. Yusifin qarşısında! Bütün ömrü boyu qaşıqdan ağır heç nə qaldırmayan rəngbərəng paltarlı bu balaca yaramazın qarşısında. Qardaşlar ona baş əyməlidirlər?

Əlbəttə ki, Yusif ağzını qıfıllayıb oturmalı idi.

Yəqin ki, sahibsiz quyunun dibinə düşəndə onun ağlına gələn ilk fikir bu olmuşdu. Kömək üçün etdiyi yalvarışların heç bir xeyri olmadı. Fürsətdən istifadə edən qardaşlar onu tutdular və bu zəhlətökən boşboğazı birdəfəlik susdurmaq qərarına gəldilər.

Birdən quyunun dibində qıvrılan Yusif yeni səslər — araba cırıltısı və dəvə fısıltısı eşitdi. Sonra isə tanış olmayan səslər eşitdi. Yadellilər idi. Qardaşları ilə etdikləri söhbətdən fərqli ləhcələri aydın hiss olunurdu. Yusif onların nə barədə danışdıqlarını ayırd etməyə çalışdı.

— Biz onu sizə satarıq…

— Neçəyə?

— …sizin dəvələrinizlə dəyişərik…

Yusif yuxarıya baxanda maraqla quyuya tərəf əyilən başları gördü.

Sonra isə qardaşlardan birini kəndirlə quyuya salladılar. O, iki əli ilə Yusifi qucaqladı və qardaşlar onları yuxarı dartdılar.

Tacirlər təpədən dırnağa Yusifi nəzərdən keçirtdilər. Onlar icazə almadan barmaqlarını onun ağzına salaraq dişlərini saydılar. Onun əzələlərinin möhkəmliyini yoxlamaq üçün qollarına və çiyinlərinə əl gəzdirdilər. Qardaşlar bunu görüncə tacirləri «malın» keyfiyyətli olduğuna inandırmağa çalışdılar: «Görürsünüzmü, bir qram da olsun piy yoxdur, tamamilə əzələdir. O, öküz kimi güclüdür və səhərdən axşamadək kimi fasiləsiz işləyə bilər».

Tacirlər bir kənara çəkilərək məsləhətləşdilər. Onlar qəbul etdikləri qərar barədə qardaşlara məlumat verəndə, nəhayət ki, Yusif nə baş verdiyini anladı.

— Dərhal qurtarın! Dayanın! Bəsdirin! Axı mən sizin qardaşınızam! Siz məni sata bilməzsiniz!

Qardaşlar heç bir söz demədən onu itələdilər və alverlərini davam etdirdilər:

— Siz nə qədər ödəyə bilərsiniz?

— Biz on sikkə ödəməyə hazırıq.

— Zarafat edirsiniz? Otuzdan aşağı olmaz.

— On beşdən yuxarı bir qəpik də verə bilmərik.

— İyirmi beş.

— İyirmi. Bu, bizim sonuncu təklifimizdir.

Qardaşlar pulları saydılar. Sonra isə Yusifin əynindəki rəngbərəng paltarı cırıb oradan uzaqlaşdılar. Yusif diz üstə çökərək onların arxasınca fəryad qopartdı. Tacirlər Yusifin naləsinə fikir vermədən digər ucu arabaya bağlanmış kəndir ilgəyi onun boğazına keçirtdilər və üst-başı çirkli, hönkürtü ilə ağlayan əsirin öz sahiblərinin ardınca getməkdən başqa çarəsi qalmadı. O, məyusluqla addımlayan arıq dəvələrin və cırıldayan arabanın arxasında yerləşdirildi və üfüq xəttindən tamamilə gözdən itərək uzaqlaşmaqda olan qardaşlarının arxasınca son dəfə baxıb qışqırdı:

— Kömək edin!

Heç biri geri dönmədi.

«Qardaşları… oradan Midyan tacirləri keçəndə Yusifi quyudan çıxarıb İsmaillilərə iyirmi gümüşə satdılar. Onlar da Yusifi Misirə apardılar» (Yaradılış 37:27–28).

Misirə eniş. Cəmi bir neçə saat bundan qabaq Yusifə ancaq paxıllıq etmək olardı. Onun bayram libası və atasının evində rahat guşəsi var idi. O, yuxuda görmüşdü ki, qardaşları və atası ona hörmət edəcəklər. Amma çox yuxarı qalxanın yıxılmağı da pis olur. Yusifin də həyatında hər şey alt-üst olmuşdu. Doğma qardaşları onu boş quyuya atdılar; o, xəyanətə uğradı və satıldı. İndi isə onun yolu Misirə tərəf idi.

O, hər şeyindən — adından, imtiyazlarından, mövqeyindən məhrum olmuşdu. Onun bütün malik olduqları və nə vaxtsa almağa ümid etdiyi hər şey izsiz-tozsuz yoxa çıxmışdı. İtmişdi. Fışşş! Sanki külək sovurmuşdu.

Bu, sənə nəyisə xatırladırmı? Sənin kədərdə gəzdiyini; cibində siçanların oynadığını; sudan çıxarılmış balıq kimi çapaladığını; dəridən qabıqdan çıxdığını; ürəyinin sızıldadığını; qoz kimi sındırıldığını… qarşıda səni Misirə yoldan başqa heç nə gözləmədiyini…

Həyat bizə badalaq vurur.

Yusif Misirə lüt-üryan çatdı. Necə deyərlər, qəpik-quruşsuz. Onun təmiz adı da indi bir qəpiyə dəyməzdi. Onun qohumluq əlaqələrinin indi heç bir əhəmiyyəti yox idi, peşəkar vərdişlərinə həqarətlə baxılırdı 7. Başları hamar taraş edilmiş piramida yaradıcıları pırtlaşıq saçlı «bədəvilərə» xor baxırdılar.

Yeni iş yerində möhkəmlənmək üçün zəmanət verməyən məktublar. İşə düzəlmək üçün tələb edilən ixtisasın olmaması. Ailənin köməyinə güvənməmək. Yusif öz təyinatına sadiqliyi istisna olmaqla hər şeydən məhrum olmuşdu.

Bu qəribə yuxular yəhudi oğlanı Tanrının ona güvəndiyinə inandırmışdı. Ancaq məhz nədə etibar etdiyini Yusif özü bilmirdi. Qarşıda onu nə gözlədiyini ağlına belə gətirmirdi. Lakin yuxular birmənalı olaraq onun öz ailəsində nüfuzlu mövqe tutacağına işarə edirdi. Onlar Yusif üçün xilasedici jiletlər oldular. Bütün ümidlərinin puç olmasına baxmayaraq, tamamilə məhv olmağına imkan vermədilər.

Yoxsa onun sağ qalmasını nə ilə izah etmək olar? Müqəddəs Kitabda çətin vəziyyətlərdə sağ qala bilməsi üçün Yusifin hansısa xüsusi hazırlıqlara və ya xüsusi bacarıqlara malik olması barədə heç nə danışılmır. Müqəddəs Kitabda onun həyatı nümunə kimi təqdim olunur.

Ailəsindən, yüksək mövqeyindən və vətənindən məhrum olan bu yəhudi yeniyetmə Tanrının onunla maraqlandığına bir dəfə də olsun şübhə etmədi. Səhra ilə yorğun-yorğun Misirə tərəf gedərkən belə düşünürdü: «Xeyr, bu, belə davam edə bilməz. Tanrı mənim üçün nə isə əlamətdar bir şey hazırlayıb». Əl-ayağı zəncirlənmiş halda o öz-özünə deyirdi: «Xeyr, Tanrı mənim üçün belə tale hazırlamayıb». Tanımadığı şəhərdə, başları hamar taraş edilmiş və onun başa düşmədiyi dildə danışan yadellilərin əhatəsində Yusif öz-özünə deyirdi: «Tanrı məni böyük işlər üçün çağırıb».

Bəli, Tanrı Yusif üçün möhtəşəm gələcək hazırlamışdı və Yusif buna inanırdı.

Sən də öz həyatın üçün Tanrının təyinatına inanırsanmı?

Mən pastor xidmətimin dördüncü on illiyini geridə qoyaraq deyə bilərəm ki, uzun illər boyunca Yusifin hekayəsinə bənzər hekayələr çox eşitmişəm və onları nəql edənlərin əksəriyyəti Misirdə çoxdan «qeydiyyatdan keçiblər». Faciələr, məyusluqlar, depressiyalar… Adətən, belə hallarda verdiyim sualı artıq xeyli vaxtdır ki, dişlərimin arasında güclə saxlayıram. Əgər bu söhbəti biz səninlə bir fincan qəhvə arxasında aparmış olsaydıq, onda mən kulminasiya anında irəli əyilib sənin düz gözlərinin içinə baxıb soruşardım: «Sən nəyi itirməyin qeyri-mümkün olduğunu xatırlayırsanmı?» Bəli, başdan aşan çətinliklərin səni çox şeydən məhrum edib. Başa düşürəm. Lakin səndə heç bir hücumun məhv edə bilməyəcəyi bir şey var: bu, sənin təyinatındır. Bəlkə artıq bu barədə danışmağın vaxtıdır?

Sən Tanrının övladısan. Rəbb səni qabaqcadan tanıyıb, qabaqcadan seçib və qabaqcadan təyin edib. «Siz Məni seçmədiniz, Mən sizi seçib təyin etdim ki, gedib bəhrə verəsiniz…» (Yəhya 15:16). Bu həyatda sən hər şeydən əvvəl Tanrının övladısan, sonra isə qəssab, çörəkçi və ya xarratsan, qadın, yaxud kişisən, Asiya, ya da Afrika sakinisən. Ola bilsin ki, sən özünü dublyor və ya ehtiyyatda olan oyunçu hesab edirsən? Əbəs yerə! Lap başlanğıcdan Rəbb məhz səni seçib.

Həyatda isə başqa cür də ola bilir. Bir dəfə nikah mərasimini tamamlamağa demək olar ki, bircə dəqiqə qalmış oğlan əyilib qulağıma pıçıldadı:

— Əslində mən başqa kahinin iştirakı ilə nikaha girmək istəyirdim.

— Hə?…

— Bəli, amma onun vaxtı olmadı.

— Çox təəssüf!…

— Onu əvəz etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm.

— Buyurun.

Məncə, onların nikah haqqında şəhadətnaməsində öz adımın yanında «v. i. e.» — vəzifəni icra edən yazmağa tam səlahiyyətim çatar.

Lakin sən Tanrıdan heç zaman buna bənzər söhbət eşidə bilməzsən. O, məhz səni seçib. Ona görə yox ki, bunu etməyə borclu idi və yaxud məcbur olub. O, bunu Öz arzusuna görə edib. Sən Onun azad, düşünülmüş, könüllü seçimisən. Sənin satışa qoyulduğun hərracda Rəbb hamının eşidə biləcəyi səslə bəyan etdi: «O mənim övladımdır» və səni «qüsursuz və ləkəsiz quzuya bənzəyən Məsihin qiymətli qanı bahasına satın» aldı (1 Peter 1:19). Sən Tanrının övladısan.

Bu, müddəti olmayan, dəqiq faktdır.

Baş daşı üzərindəki yazılara inanma, onlar bizi aldadır. Məgər sənin həyatının dəyəri baş daşı lövhəsinə yazılmış iki tarix arasındakı xırdaca cızıqla bitir? «…sığındığımız bu dünyəvi çadır dağılarsa, göylərdə Allahın bizə verdiyi binamız, əllə tikilməyən əbədi bir evimiz var» (2 Korinflilərə 5:1). Özünü müvəqqəti çərçivələrlə bağlama. Əzabların səndən fərqli olaraq əbədi deyil.

Tanrı Öz Edenini yenidən quracaq. O, bu gün Öz surətində və bənzərində yaradılmış Adəmlərin və Həvvaların bir-biri ilə, flora və fauna ilə kamil sülhdə olaraq Onun sevgisindən zövq alacaqları Bağda çalışır. Biz Onunla birlikdə ölkələri və xalqları idarə edəcəyik. «Əgər dözəriksə, Onunla da birlikdə padşahlıq edəcəyik» (2 Timoteyə 2:12).

Bu vədi qəbul et. Ondan yapış. Onu ürəyinin lövhələrinə həkk et. Bütün bədbəxtliklərin sənin başının üzərinə töküldüyünü düşünəndə, bunun belə olmadığını xatırla. Sənin təyinatın həmişəki kimi səninlədir.

Mənim atam Misirə gedən yolla tanışdır. Amma onu oraya ailəsi deyil, sağlamlığı aparıb. O, anamla kənara pul qoyur və pensiyaya çıxan kimi öz trellerləri ilə Amerikanın bütün milli parklarını gəzməyi planlaşdırırdılar. Arzularına çatmağa çox az qalmış atama «birtərəfli amiotrofik skleroz» diaqnozu qoyuldu. Bu, əzələlərin atrofiyası ilə nəticələnərək iflicə gətirib çıxaran mərkəzi sinir sisteminin müalicəsi olmayan degenerativ xəstəliyidir. Bir neçə aydan sonra o, sərbəst yemək, geyinmək və yuyunmaq qabiliyyətini itirdi. Onun öyrəşdiyi həyat gözləri önündə dağıldı.

Həmin vaxt biz həyat yoldaşımla Brazilyaya missioner səyahətinə hazırlaşırdıq. Atamın xəstəliyi barədə öyrənəndə həyat yoldaşıma səfərimizi təxirə salmağı təklif etdim. Mənə yaxın olan adamın ölümlə üz-üzə qaldığı bir vaxtda mən necə gedə bilərdim? Dərhal qərarımı atama bildirdim. Atamdan gecikmədən aydın cavab gəldi. Ümumiyyətlə, atam epistolyar janrı sevməsə də onun budəfəki məktubu dörd səhifədən ibarət idi və bütün yazılanların arasında aşağıdakı nəsihətlər də var idi.

Melani Kasper deyir ki, onun oğlu Kuper təbəssümlə doğulub və yanağındakı çökəklər heç vaxt itmir. O, hamının sevimlisi idi, hər kəs — özündən böyük üç bacısı, valideynləri, nənələri, babaları, müəllimləri və dostları onu çox sevirdi. O, gülməyi və sevməyi bacarırdı. Onun atası Cey-Cey tərəfkeşlik etmədən oğlunu demək olar ki, ideal uşaq hesab edirdi.

Kuper nümunəvi ailədə — Tanrını axtaran, Məsihə can atan, özlərini tamamilə dörd övladlarına həsr etmiş fermerlər Cey-Cey və Melaninin şəhərkənarı evlərində doğulmaq xoşbəxtliyinə nail olmuşdu. Cey-Cey bütün boş vaxtını yeganə sevimli oğlu ilə ünsiyyətə həsr edirdi. Buna görə də 2009-cu il 17 iyul tarixində baqqi 8 yarışmasına yollandılar. Əslində onlar birlikdə otları səliqəyə salmağa hazırlaşmışdılar. Lakin qazonbiçənin mühərrikindəki şamları dəyişmək lazım olduğundan Melani onları almaq üçün şəhərə getdi. Onlar isə yaranmış fasilədən istifadə edərək kiçik ralli təşkil etdilər. Bəlkə də mininci dəfə bu əyləncələrini təkrarlayaraq torpaq yolda öz idman maşınlarını elə sürətlə sürürdülər ki, küləyin vıyıltısı qulaqlarında eşidilirdi. Hər şey adətincə idi: həmin yol və həmin sürət. Amma qəflətən nə isə «xırt» elədi… və tamamilə düz yolda Cey-Ceyin idarə etdiyi baqqi təhlükəsizlik kəmərilə etibarlı bağlanmış Kuper ilə birlikdə fırlanıb aşdı.

Kuper huşunu itirdi. Cey-Cey dərhal «911» xidmətinə zəng etdi. Sonra isə Melaninin nömrəsini yığdı. «Bədbəxt hadisə baş verib, — o, arvadına dedi. — Deyəsən, bizim Kuperimiz bu vəziyyətdən çıxa bilməyəcək». Növbəti saatlar istənilən valideyn üçün dəhşətə çevrilərdi: təcili yardım, reanimasiya, hönkürtü, şok. Nəhayət, xəbər gəldi: «Təəssüf ki, sizin oğlunuz vəfat etdi». Budur, Cey-Cey və Melani ağlagəlməz, dəhşətli işlər — tabut seçmək, dəfn təşkil etmək və sonrakı həyatlarını sevimli oğulları olmadan yaşamaq məcburiyyətində qaldılar.

Onlar bir müddət donub qalmışdılar. Səhərlər oyanarkən bir-birilərini qucaqlayaraq dayanmadan hönkürürdülər. Yataqdan çıxmaq üçün güclə özlərinə gəlib birinci mərtəbədə onları gözləyən digər ailə üzvlərinin, dostlarının yanına düşür və yenidən yatmağa gedənə qədər bütün günü evin içində boş-boşuna vurnuxurdular. Onlar yatağa uzanandan yuxuya gedənə qədər ağlayırdılar.

Cey-Cey mənə etiraf etdi: «Bu dünyada sizi nə vaxtsa beş yaşlı oğlunuzun əllərinizdə ölməyinə hazırlaya biləcək nə kitab, nə də psixoloq dəstəyi mövcuddur… Quyunun dibində olmağın nə demək olduğunu biz bilirik». 9

Dib. Toy, işdə vəzifəmizin artması və ya uşaq doğulması kimi xoşbəxt anları nəzərə almasaq, həyatımızın çox hissəsi, az qala bütün ömrümüz eniş və yoxuşlardan keçir. Biz əsasən eyni və sabit həyat keçiririk. İstirahət günündən sonra növbələrə görə qonşuları şəhərə apararkən bir qədər deyinirik, vergi bəyannaməsini vaxtında verəndən sonra şam yeməyinə nə hazırlayacağımızı düşünürük.

Lakin bəzi vaxtlar öyrəşdiyimiz dünya alt-üst olur və biz dibə düşürük. Sürətlə gedən baqqinin aşması, daşınmaz əmlak bazarının çökməsi, onkoloji test cavabının pis olması — biz özümüzə gəlməmiş quyunun lap dibində süst vəziyyətdə oluruq.

Yusif üçün quyu Misirdə qulların satış hərracı oldu. Ticarət başlandı və Yusif öz qısa həyatında artıq ikinci dəfə alış-veriş hədəfinə çevrildi. Yaqubun sevimlisini barmaqları ilə dürtmələyir, çimdik götürür, bit olub-olmadığını yoxlayırdılar. Qısa sözlə desək, sanki işlək kəl imiş kimi hər tərəfinə baxırdılar. Nəhayət, fironun mühafizəçilər dəstəsinin rəisi, saray məmuru Potifar onu aldı. Yusif yad ölkənin nə dilini, nə də adət-ənənələrini bilirdi. O, dadına öyrəşmədiyi yeməklərlə kifayətlənməli olur, yorucu işləri yerinə yetirirdi. Onun həyat şərtlərinin uğurlu olduğunu düşünmək düzgün olmazdı. Buna görə də Yusifin hekayəsinin növbəti fəslinə keçmək üçün səhifəni çevirəndə, bədbəxt əsiri ümidsiz, qəzəblə dolu və pis vərdişlərə aludə olmuş halda görməyə hazırlaşaq. Məgər həyatda belə olmurmu? Xeyr, belə olmur.

«Rəbb Yusiflə idi və o, işlərində uğur qazanırdı. Yusif Misirli ağasının evində qalırdı» (Yaradılış 39:2). Yusif Misirə əynində öz paltarı, ürəyində isə Tanrının çağırışı ilə gəlmişdi. Beləliklə, həmin fəslin 4-cü ayəsinin sonunda oxuyuruq ki, fironun mühafizəçilər dəstəsinin rəisi olan ağası onu bütün evi üzərində başçı qoydu, malik olduğu hər şeyi ona həvalə etdi. Hadisələrin belə cərəyan etməsini necə izah edə bilərik? Çox sadə. Tanrı Yusiflə idi.

İyulun dördü idi 13. Ənənəyə əsasən, bu vətənpərvər bayramın əsas rəngləri qırmızı, ağ və göydür. Mənim üzüm qızarmışdı, göy səmada ağ bulud topaları üzürdü. Mən günəşdən yandığım üçün deyil, utandığımdan qızarmışdım. Denalin xəbərdarlıq etmişdi: «Maks, göldə suyun səviyyəsinin həddən artıq düşdüyünü unutma». Exolotun 14 sensoru həyəcan təbili çalırdı: otuz fut, on, beş və nəhayət, cəmi üç. Bundan əlavə, suyun içərisində orada-burada xəbərdarlıq siqnalları yellənirdi. Lakin mən Denalinə qulaq asanam? Radarın göstərişlərinə əhəmiyyət verənəm? Dərinliyi bildirən məlumatları qəbul edənəm?

Üç yeniyetmə qızım dostları ilə birlikdə mənim naviqatorluq məharətimə arxayın olaraq sevinc dolu şənbə gəzintisinə hazırlaşarkən belə xırdalıqlara vaxt ayıran kim idi? Mənim də onları məyus etmək fikrim yox idi. Gün eynəyimi və enli kənarları olan şlyapamı geyinib drosselin dəstəyini döndərdim və motorun gurultusu altında sahildən uzaqlaşdıq. Beş dəqiqə keçdi və… part! Mən dayaz yerə çırpıldım.

Sərnişinlər irəliyə atıldılar. Mən özüm az qala suya düşəcəkdim. Yeddi cüt göz narazı halda mənə zillənmişdi. Hansısa zəif insan mənim yerimdə olsaydı, onların hamısından gəmidən çıxmalarını və onu itələmələrini xahiş edərdi. Amma mən, drossel təlimçisi, itigedən motorlu qayıq kapitanı və göllərin dilini bilən Maks belə etməzdim. Heç vaxt! Mən əsl dəniz canavarına yaraşan tərzdə drosselin dəstəyini fırladaraq dayaz yerdən çıxmağı qərara aldım.

Qayıq yerindən tərpənmədi.

«Maks, — Denalin nəzakətlə dilləndi, — sən özünü biabır etdin». Mən sükanı qaldırdım, onun ucu itin qulağı kimi əyilmişdi. Bu dəfə bizim başqa seçimimiz yox idi. Biz qayığı suda yırğalanmağa başlayana qədər itələdik. Mən motoru işə salanda qayıq üç təkərli sınıq araba kimi taraq-turuq etməyə və titrəməyə başladı. Buna baxmayaraq, onun ən yüksək sürəti saatda beş mildən çox olmadı. Güc-bəla ilə gölün o biri tərəfinə keçəndə istirahət edənlər gözlərini bizdən çəkmirdilər. Həmin vaxt yeniyetmələrin də mənə acığı tutmuşdu. Mən öz-özümə sual verdim: «Hə, kapitan Maks, bəs sən nə düşünürdün?»

Elə bədbəxtlik də onda idi ki, mən heç nə düşünməmişdim: bir axmaqlığın arxasınca digərini edirdim, çünki lazım olduğu kimi fikirləşmədən tələsik səhv qərarlar verirdim. Qayıqla baş verən hadisəni düzəltmək olar, bəs həyatla necə?

Kimin ağlına gələrdi! Yusif seksual imtahana uğrayanda, çox güman ki, iyirmiyə yaxın yaşı var idi. Qardaşları onu köləliyə satanda yəqin ki, onu məşəqqətli işə və vaxtından qabaq ölümə məhkum etdiklərini düşünürdülər. Ancaq başqa cür oldu: Yusif körpəni xilas edən yanğınsöndürən kimi vəzifə pilləsində çox yüksəyə qalxdı. Evinin idarəçiliyini Yusifə həvalə edən Potifar, sözsüz ki, onu öz həmkarlarının yanında tərifləyirdi. O, Midasın özünə toxunmaq kimi sayılan bu qeyri-adi yəhudi gənclə ilə fəxr edirdi.15

Yusif nüfuz sahibi olmuşdu. İndi onun xərcləmək və icarəyə götürmək, əmr vermək və qəbul etmək səlahiyyəti var idi. Tacirlər onun əmrini yerinə yetirirdilər, yanından keçənlər dönüb onun arxasınca boylanırdılar. Ən əsası isə qadınlar ona göz qoyurdular. «Yusif gözəl və yaraşıqlı idi» (Yaradılış 39:6). Əsl Hollivud yaraşıqlılarına məxsus, kişilik etalonu olan dördbucaqlı formadakı çənəsi, buruq saçları və Potifarın arvadına xidmət zamanı sini uzadarkən hər dəfə gözə girən əzələləri var idi. Bu, tez-tez baş verirdi. Ağasının arvadı hər ona baxanda əriyirdi. «Bir müddət sonra sonra ağasının arvadının Yusifə gözü düşüb dedi: “Gəl mənimlə yat”» (7-ci ayə).

Tanınmış qadın, sülalənin başçısının arvadı yəhudi qul ilə əylənirdi. «E-e-e-y, mənim qəhvəmi şirin elə», — o, güclə hiss edilən tərzdə göz vuraraq deyirdi. Dəhlizdə yanından keçəndə, guya təsadüfən onun əlinə toxunurdu. Yusif stol arxasında ona desert verərkən, guya bilmədən Yusifin ayaqlarına toxunurdu. O, həm gözəl geyimlə, həm də paltarsız tək bir şeyə işarə edirdi: «Yusif, mən səninəm! Ah, mənim ağuşuma gəl!» Beləcə o, «hər gün» Yusifi ələ almağa çalışırdı (10-cu ayə). Yazıq oğlanın onun təkliflərini götür-qoy və qəbul etmək üçün həddən artıq imkanları var idi.

Məgər bu qadın onun ağasının arvadı deyildimi? Öz xanımının bütün arzularını yerinə yetirmək onun vəzifə borcu deyildimi? Hətta bu arzulardan biri onun özü ilə intim əlaqə olsa belə. Həm də bu münasibətin sirr olaraq qalacağına zəmanət vardı. Heç bir canlı bu əlaqədən xəbər tutmayacaqdı. Yataq otağının qapıları arxasında baş verənlər oradaca qalır, elə deyilmi?

Bundan əlavə, xanımı ilə gizli əlaqə Yusif üçün siyasi oyunlarda yüksək mövqedən olan müttəfiq verə bilərdi. Məqsəd şəraitə bəraət qazandırır. Belə baxanda, şərait elə də pis deyildi. Nüfuzlu Potifarın gözəl qadın seçməkdə yaxşı zövqü vardı. Şübhəsiz ki, onun arvadı çox gözəl idi. Rəngarəng paltarını itirən Yusif həssaslığını itirməmişdi. Yoldan çıxaran və eşqdən yanan qadının bir anlıq ağuşuna atılmaq? Bəli, bu, Yusifə az da olsa təsəlli verə bilərdi.

Məgər o, buna layiq deyildi? Axı o, tənhalığı ən yüksək həddə dadmışdı: ailəsi tərəfindən rədd edilmiş, işçi heyvan kimi iki dəfə satılıb alınmış, evindən məhrum edilmiş, dostlarından ayrı düşmüşdü. Bunun üzərinə Potifarın təsərrüfatı üzərindəki idarəçilik işinin gərginliyini də əlavə edin. Xeyli sayda qullara və bağlara nəzarət etmək də onun səlahiyyətinə daxil idi. Üstəgəl rəsmi qonaqlıqların yüksək səviyyədə təşkil olunması. Yusifin işi çox yorucu idi.

Bir sözlə, Yusifin bəraətlərində çatışmazlıq yox idi.

Eynilə səninki kimi. Yəqin ki, sən də atılmısan, döyülmüsən, satılmısan və xəyanətə uğramısan, zəif sağlamlığınla, kreditlərlə və yaxud ümumi uğursuzluqlarla bağlı çətinliklərlə üzləşirsən. Sənin demək olar ki, heç kimin qalmayıb. Bundan ən pisi isə çıxış yolu da yoxdur. Vaxt gedir, yuxusuz gecələr bir-birini əvəz edir. Birdən xanım (yaxud cənab) Potifar cəlbedici təkliflə sənə yaxınlaşır. O öz yataq otağının açarını sənə uzadır.

Yaxud dostun içməyi təklif edərək, sənə içki şüşəsini uzadır. İş yoldaşın narkotik təklif edir və ya dövlətin pullarını borclarını bağlamaq, yəni işlədiyin müəssisənin pullarını öz maddi problemlərini həll etmək üçün istifadə etmək olar. Belə vəziyyətlərdə bəraətlər və «ağlın dəlilləri» yağışdan sonra bitən alaq otları kimi hər tərəfdən çıxırlar. Heç kim heç nə bilməyəcək. Mən ilişməyəcəm. Axı mən adi insanam.

Gəlin, təmiz danışaq. Misir sənin üçün konfet deyil. Bu barədə mübahisə etməyək. Lakin Misir düşünülməmiş qərarlar üçün münbit torpaq ola bilər. Sonradan peşmançılıq gətirəcək qərarlarla problemi dərinləşdirmə.

Yusif ayıq idi. Xanım Potifar onun qarşısında tələ quranda, o «razı olmurdu» (10-cu ayə). O, yoldan çıxarana nə vaxt, nə də diqqət ayırırdı, onunla səmimi söhbətlər etmirdi və ümid vermirdi. «…Yusif isə onunla yatmağa, hətta birgə olmağa razı olmurdu» (10-cu ayə). Onun mobil telefonuna qadının nömrəsindən zəng gələndə cavab vermirdi. Qadın onun telefonuna mesajlar göndərəndə, heç bir reaksiya vermirdi. Qadın onun kabinetinə daxil olanda, o çıxırdı. Yusif ondan taun xəstəliyindən qaçan kimi qaçırdı.

«…Ağam… özünə məxsus olan hər şeyi mənim ixtiyarıma verib» — Yusif dedi (8-ci ayə), buna görə də onun arvadı ilə yatmaq ona qarşı günah etmək idi. Razılaşaq ki, indiki dövrdə bu cür mövqe nadir haldır. Tez-tez «hər iki tərəfin razılığı» və «seksual hüquqlar» ifadələri işlədilən müasir cəmiyyətdə bəzilərinin əxlaqsız davranışlarının digərlərinin həyatlarını dağıtdığını unuduruq.

Bir neçə ilə bundan əvvəl dostlarımdan biri mənə belə bir məsləhət görmüşdü: «Sənin cinsi əxlaqsızlığının kimlərin həyatına təsir edə biləcəyinin siyahısını tut». Mən onun məsləhətinə qulaq asdım və vaxtaşırı tərtib etdiyim siyahını oxuyuram. «Denalin. Üç qızım. Kürəkənim. Hələ doğulmamış nəvələrim. Nə vaxtsa mənim kitablarımdan birini oxuyan və yaxud təbliğlərimdən birinə qulaq asanların hamısı. Nəşriyyatdakı kollektivim. Məbədimizin ştatda olan əməkdaşlarım». Bu siyahı mənə bir cinsi həzz almaq istəyinin bütün bu insanların etibarını həmişəlik itirməyə dəymədiyini unutmamağa imkan verir.

Atalar öz övladlarının əlini bilərəkdən sındırarlarmı? Əlbəttə ki, yox. Bu vəhşilik haqqında, hətta düşünmək normal insanı iyrəndirir. Amma siz nikahdan kənar əlaqəyə imkan verirsinizsə, öz övladınıza əl sındırmaqdan daha böyük əziyyət verirsiniz.

Analar qışda öz övladlarını küçədə yatmağa qoyarlarmı? Heç vaxt. Lakin siz kənarda sevgi macərasına imkan verirsinizsə, övladınızın həyatına Arktika qışından daha çox qaranlıq və soyuq gətirirsiniz.

Siz subaylar, Müqəddəs Kitabı təhqir edərək çarmıxı lağa qoyarsınızmı? Ancaq nikahdan əvvəl cinsi əlaqəyə girərək siz Tanrının müqəddəs qanunlarından birini pozursunuz. «Məgər bilmirsiniz ki, bədəniniz Allahdan aldığınız, sizdə yaşayan Müqəddəs Ruhun məbədidir?…» (1 Korinflilərə 6:19).

Bizim hərəkətlərimizin nəticəsi olur. Yusif sadiqliyi ehtirasdan üstün tutdu. O öz ağasına hörmət göstərdi…

Öz Rəbbinə də. Yusifin ilk arzusu Ona məqbul olmaq idi. «Bəs mən necə bu böyük pisliyi edib Allahın önündə günaha bata bilərəm?» (Yaradılış 39:9).

Yusifin sənə verdiyi dərs təəccüblü olsa da, sadədir: Rəbbə məqbul hərəkət et. Sənin iş yoldaşların işdən sonra kişi klubuna baş çəkmək istəyirlər? Necə etməli? Rəbbə məqbul hərəkət et. Oğlan dostun axşam səni öz evinə şampan içməyə dəvət edir? Ona necə cavab verməli? Rəbbə məqbul hərəkət et. Dostların sənə narkotik təklif edirlər; sinif yoldaşların imtahanda necə fırıldaq işlətməyi öyrədirlər; internet pornoqrafiya filmlərinin geniş seçimini təqdim edir. Özündən soruş: «Rəbbə necə məqbul olmaq olar?» «Salehlik qurbanları kəsin, Rəbbə güvənin» (Zəbur 4:5).

Dağılmaq üzrə olan nikahı romantik intriqalarla, narkotiklə bağlı problemi daha böyük dozalı narkotiklə, borcla bağlı problemi yeni kreditlərlə həll etmək olmaz. Axmaqlığı axmaqlıqla düzəltmək olmaz. Sən yenisini yaratmaqla xaosu yox edə bilməzsən. Rəbbə məqbul hərəkət et. Belə etməklə sən heç vaxt səhv etməyəcəksən.

Tomas bunu öz şəxsi təcrübəsindən öyrənib. Onun başına gələn bir çox hadisələr Yusifin hekayəsinə bənzəyir. O, 1899-cu ildə baptist pastorunun ailəsində doğulmuşdu. Onun anası məbədin pianoçusu idi. Həyatının ilk günlərindən musiqi atmosferində böyümüşdü. Tom on iki yaşına çatanda artıq afroamerika caz kompozisiyalarını çox gözəl ifa edirdi. O, gənc yaşlarından Filadelfiyaya, sonra isə Çikaqoya getmişdi. Orada gizli barlarda musiqiçilik edirdi. O, hiss etmədən imanını itirməyə başladı və vicdanını ləkələyərək gəncliyində olan məsihçi əqidəsindən imtina etdi. Tomun istedadı sayəsində bütün qapılar onun qarşısında açıq idi. Lakin vicdanı onu rahat buraxmırdı. O şəhərdən bu şəhərə saysız-hesabsız gecə səyahətləri, nəhayət, onu əldən saldı. Ailə üzvlərindən biri cavan oğlanı Rəbbə tərəf dönməyə çağırdı və o, iyirmi bir yaşında bu çağırışa cavab verdi. O, Tanrı ilə yenidən birləşdi. Sonralar bu barədə yazırdı: «Mən ağlagəlməz heyranlıq içərisindəyəm: qəlbim ilahi hüzurla dolub; Rəbbin Padşahlığında yaxşı müğənni və xidmətçi ola bilmək imkanı barədə düşünəndə ürəyim az qalır sinəmdən çıxsın» 16.

Gənc Tomas özünü tamamilə Tanrını izzətləndirən mahnılar yazmağa həsr etdi. End-blyuz ritmi səcdə və mədh təcrübəsinə daxil oldu. Nəticədə qeyri-adi ruhlandırıcı və eyni zamanda məsihçi rəqs musiqisi baxımından tamamilə yeni istiqamət yarandı. Tomas Çikaqodakı məbədlərin birində izzətləndirmə qrupunun lideri oldu. İyirmi altı yaşı olanda həyatının sevgisi ilə qarşılaşaraq evləndi, sonra isə nəşriyyat evi yaradaraq Milli məbəd xoru və ansambllarının təsisçisi oldu. Tomasa qospel-blyuzun dahi ifaçıları, o cümlədən Maxaliya Ceksonla 17 əməkdaşlıq etmək nəsib olmuşdu. 1932-ci il idi. Tanrının xeyir-duaları çaylar kimi Tomasın həyatına axırdı: xoşbəxt nikah, inkişaf edən xidmət, ilk övlad gözləntisi. Necə deyərlər, yaşa və şadlan.

Lakin onun böyük sürətlə hərəkət edən gəmisi qəflətən dayazlığa düşdü. Bir axşam Saint-Louisdə auditoriya qarşısında çıxış edəndən sonra Tomasa təcili teleqram çatdırdılar. Orada yazılmışdı: «Sizin həyat yoldaşınız elə indicə vəfat etdi». O, doğuş zamanı ölmüşdü. Tomas özünü tələsik Çikaqoya evə çatdırdı. Səhəri gün onun yeni doğulmuş oğlu öldü. Musiqiçi dərin ümidsizliyə qapıldı. O, insanlardan uzaqlaşdı və Tanrıya qəzəbləndi. «Qərara aldım ki, Tanrı mənə qarşı ədalətsizlik etdiyi üçün yaxşı tanış olduğum caz dünyasına qayıdım. Daha Ona xidmət etmək və ruhani himnlər yazmaq istəmirdim» 18.

Tomas tənhalıq içərisində ümidsizliyə və qəzəbə qərq olmuşdu. Amma dostlarından biri onun nəyə ehtiyac duyduğunu yaxşı bilirdi və Toması musiqi məktəbinin yaxınlığına gətirdi. Həmin axşam günəş qürub edən vaxt Tomas fortepiano arxasında əyləşərək musiqi çalmağa və… dua etməyə başladı. O, ürəyini Tanrının qarşısında boşaltdı və həmin vaxt çox gözəl sözlər yarandı:

 1965-ci ilin noyabrın 28-də Hovard Rutlecin qırıcısını düşmən vurdu. Pilot paraşütlə düşdü və Şimali Vyetnam hərbçilərinin əlinə keçdi. O, dərhal Hanoyun həbsxanalarından biri olan «Parçalanmış ürəklərin hoteli»nə  21 göndərildi.

Budur, mən klinikalardan birinin gözləmə zalında əyləşmişəm. Qeydiyyat aparan qız mənim adımı soruşdu, sığorta vəsiqəmin nömrəsini qeyd etdi və əyləşmək üçün stul göstərdi:

— Xahiş edirəm, əyləşin. Həkim boş olan kimi biz sizi çağıracağıq.

Mən ətrafa göz gəzdirdim. Bir qadın körpəsini qucağında yatızdırırdı. Kostyum geyinmiş cavan adam «Time» jurnalını vərəqləyirdi. Əlində qəzet tutmuş qadın saatına baxaraq köks ötürür və orada olanların hamısının etdiyini edirdi, yəni gözləyirdi.

Gözləmə zalı xəstələrin qəbul otağı və müayinə yeri deyil. Əslində bura bir divarı boyunca cərgə ilə kreslolar düzülmüş xəstəxana zalıdır. Bura həkim otağı deyil. Müayinə, diaqnostika və müalicə — biz bütün bunları gözləməliyik.

Bu məkanın təyinatı onun adından bəlli olur: gözləmə zalı. Burada olanlar öz tapşırıqlarını yaxşı başa düşürlər: gözləmək. Biz bir-birimizi müalicə etmirik. Tibb bacılarından mənə stetoskop və yaxud tonometr vermələrini xahiş etmirəm. Stulumu əlində qəzet tutan qadına yaxınlaşdırıb ona canıyananlıqla belə suallar vermirəm: «Əzizim, deyin görüm, siz hansı dərmanları qəbul edirsiniz?» Bu, tibb bacısının vəzifəsidir, mənim vəzifəm isə gözləməkdir. Mən də bunu edirəm.

Gözləməkdən zövq aldığımı deyə bilmərəm, çünki nəyisə gözləyəndə vaxt keçdikcə qəribə metamorfozlar baş verir: bir dəqiqə bir saat kimi uzun gəlir. Saatın saniyəni göstərən əqrəbi, sanki qəsdən siferblata yapışır və öz adi məsafəsini qət etməyə saniyə deyil, beş dəqiqə sərf edirsən. Elə təəssürat yaranır ki, kimsə fasilə düyməsini basaraq həyatı yavaş hərəkət rejiminə salıb. Gözləməyi heç sevmirik. Biz «Tez elə!» şüarı ilə yaşayan nəsilik. Məqsədə tez çatmaq ümidi ilə o cərgədən bu cərgəyə keçərək yollarda vurnuxmaq bizim həyat tərzimizdir. On bir ədəd əşya alan birinin on ədəd əşya alana xidmət göstərən kassanın yanından sivişib keçmək istəməsinə qaşqabaqla baxmaq da bizim həyat tərzimizdir. iPhone telefonumuza musiqi yüklənənə və yaxud mikrodalğalı sobada qəhvə istilənə qədər barmaqlarımızla stola döyəcləyirik. «Tez elə!» Biz otuz dəqiqə ərzində möhkəm əzələlərə sahib olmaq, otuz saniyə ərzində isə tez hazırlanan düyü istəyirik. Biz növbələrdə, həkimin qəbulunda, yol tıxaclarında, pizza çatdırılmasında gözləməyi sevmirik.

Bəs Tanrını necə?

Ey, bir dəqiqə! Bir ətrafına nəzər sal. Harada olduğumuzu başa düşürsən? Bu planet — Tanrının gözləmə zalıdır.

Bax, o gənc ər-arvadı görürsən? Onlar övlad dünyaya gətirməyi arzulayırlar. Bəs o portfelli oğlanı? O özünün CV-sini bütün ölkəyə göndərib və iş təklifi gözləyir. Bəs o əsalı yaşlı qadının nə gözlədiyini soruş. Artıq bir ildir ki, dul qalıb. O, göz yaşlarsız keçən bircə gün istəyir. Gözləmək… Biz Tanrının nə vaxt verəcəyini, kömək edəcəyini, sağaldacağını gözləyirik. Onun nə vaxt gələcəyini gözləyirik. Biz gözləmə ərazisində edilən dua ilə cavabı alınan dua arasındakı ərazidə məskən salmışıq.

Əgər Tanrının qəbul otağındakı mebellərlə tanış olan biri varsa, o da Yusifdir. Onun Yaradılış kitabında yazılmış hekayəsini oxumağa bir saatdan da az vaxt sərf edən bizdən fərqli olaraq, o, orada saatlar deyil, illər keçirib. Oxumağımız bir neçə on illiklər ərzində davam etsə, bu Müqəddəs Kitab ayəsinə başqa cür baxacağımıza əminəm.

37-ci fəsildən başlayaq. Lakin onu evdə rahat kresloda əyləşərək deyil, qızmar günəş altında sahibsiz bir quyunun kənarında əyləşib oxuyaq. Bundan sonra bir neçə ay ərzində dayanmadan 39-cu fəslin birinci ayəsini təkrar edəcəyik: «Yusif Misirə aparıldı». Dotan şəhərindən Fiva şəhərinə qədər olan 750 mil məsafəni qət etmək üçün Yusifə məhz bu qədər vaxt lazım olduğunu düşünürəm.

Sonra o, bütün günü, bəlkə də bir neçə gün, hətta ola bilsin aylarla qul hərracında əldən düşmüşdü. Buraya təxmini olaraq Potifarın evində xidmətçilərin rəisi vəzifəsində çalışdığı, sahibinin tapşırıqlarını yerinə yetirdiyi və Misir dilini öyrəndiyi on ili də əlavə edin. Tık-tık. Tık-tık. Tık-tık. Qürbətdə vaxt gec gedir.

Zindanda isə o, tamamilə dayanır.

Nəhayət, Yusif saqidən onun barəsində yalvarmasını xahiş etdi. «Ancaq sənin vəziyyətin yaxşılaşanda məni yadına sal və xeyirxahlıq göstər. Haqqımda firona danışıb məni bu yerdən çıxart. Doğrudan da, mən… zindana salınmağa layiq bir iş görməmişəm» (Yaradılış 40:14–15).

Biz saqinin cavabından artıq sevinirik: «Əlbəttə, mən elə ilk fürsətdən sənin haqqında firona danışacam. Bax görərsən, sən tezliklə buradan çıxacaqsan». Yusif öz kamerasına qaçaraq tələsik əşyalarını toplayır. O, çağırılarkən hazır olmaq istəyir. Bir gün keçir. İki gün. Bir həftə… Bir ay… Altı ay… Səssizlik. Sonradan aydın olur ki, «…baş saqi Yusifi yada salmadı və onu unutdu» (23-cü ayə).

Müqəddəs Kitabda bu ayəni sonuncudan ayıran məsafə bir neçə santimetrdən çox deyil, oxucunun nəzərləri onun üzərində yarım saniyə də dayanmır. Lakin Yusifin həyatındakı bu xırda məsafə iki il çəkdi. 41-ci fəsil bu sözlərlə başlayır: «İki il keçəndən sonra firon belə bir yuxu gördü» (1-ci ayə).

İki il! İyirmi dörd ay səssizlik. Yüz dörd həftə gözləmək. Yeddi yüz otuz gün naməlum vəziyyətdə əzab çəkmək. Eyni horradan iki min yüz doxsan dəfə səhər yeməyi, nahar və şam yeməyi. On yeddi min beş yüz iyirmi saat Tanrını eşitmək üçün nəticəsiz cəhdlər. Yenə də səssizlikdən savayı heç nə yoxdur.

Qəddarlaşmaq, ədəbsizləşmək və sərtləşmək üçün kifayət qədər vaxt var idi. Nə qədər insan daha qeyri-ciddi səbəblər üzündən və daha az müddət ərzində Tanrıdan üz çevirib.

Lakin Yusif bunu etmədi. Minlərlə adi günlərdən biri kimi başlayan bir gün o, zirzəminin girişində səs-küy eşitdi. Kimlərsə yüksək səslə səbirsizcəsinə göstəriş verirdi: «Sənin yəhudini buradan aparmaq üçün gəlmişik! Firon yəhudini görmək istəyir!» Yusif öz küncündən boylandı və onun yanına tələsən zindan rəisini gördü. Onun üzü tabaşir kimi ağappaq idi. Rəis zil səslə qışqırdı: «Cəld qalx! Tələs!» Onun ardınca iki saray keşikçisi gəlmişdi. Yusif onları Potifarın evində xidmət etdiyi o uzaq dövrdən xatırlayırdı. Onlar məhbusun əlindən tutaraq onu zirzəmidən çıxartdılar. Keşikçi dəstəsinin nəzarəti ilə sarayın ərazisinə daxil olanda, günəşin parıltısından onun gözləri qamaşdı. Burada onu dərhal saray xidmətçiləri mühasirəyə aldılar. Onlardan bəziləri onun əynindəki çirkli cindır paltarları çıxartdı, bəziləri onu çimizdirdilər, bəziləri isə saqqalını qırxdılar. Yenidən onun ardınca gələn mühafizəçilər ağ paltar və yeni sandal geyinmiş Yusifi taxt-tac zalına apardılar.

Bir sözlə, Yusif fironun qəbuluna düşmək şərəfinə nail olmuşdu.

Misirin hakimi axşam pis yatmışdı. Həyəcanlı yuxular onun rahatlığını pozmuşdu. Elə həmin vaxt o, Yusifin bacarığı barədə eşitmişdi.

— Deyirlər ki, sən yaxşı yuxu yozursan. Mənim müdriklərim balıq kimi laldırlar. Sən mənə kömək edə bilərsənmi?

Yusifin əvvəlki iki tanışlığı yaxşı qurtarmamışdı: Potifarın arvadı tərəfindən ona böhtan atılmışdı və saqi tərəfindən unudulmuşdu. Hər iki təsadüfdə Yusif Tanrının adını xatırlatmışdı. Bəlkə bu dəfə özünü sığortalayıb imanı barədə susması daha yaxşı olardı?

Amma o, bunu etmədi. Yusif firona cavab verdi: «Bu, məndən deyil, Allah fironun xeyrinə cavab verəcək» (Yaradılış 41:16).

Yusif Tanrı ilə münasibətlərini dərinləşdirərək zindanı tərk etdi. Həbsdə keçən müddət onun imanını sarsıtmadı, əksinə daha da dərinləşdirdi.

Bunu sənin barəndə də demək olarmı? Ola bilsin ki, sən zindanda deyilsən, lakin sonsuz, müdafiəsiz, tanınmayan, işsiz, gücsüz, köməksiz, evsiz və yaxud ailəsiz birisən. Sən Tanrının gözləmə zalındasan? Əgər bu, belədirsə, sən nə etməli olduğunu bilməlisən: nə qədər ki, sən gözləyirsən, Tanrı hərəkət edir.

İsa Məsih dedi: «Atam indiyə qədər iş görür» (Yəhya 5:17). Tanrı heç vaxt əllərini sallayaraq oturmur. O, heç vaxt fəaliyyətini dayandırmır və məzuniyyətə getmir. Bəli, O, yaradılışın yeddinci günü istirahət etdi, lakin səkkizinci gün işə qayıtdı və o vaxtdan etibarən işindən uzaqlaşmayıb. Əgər sənin heç bir məşğuliyyətin yoxdursa, Tanrının da belə olduğunu düşünmə.

40-cı fəsildə Yusifin hadisələrinin ləngidiyini düşünmək olar. Qəhrəmanımızın əllərini qandalladılar. Vaqon relsdən çıxdı. Sanki hadisələr gözləmə rejiminə keçmişdi. Amma Yusifin gözlədiyi müddətdə Tanrı hərəkət edirdi. O, iştirak edən surətləri toplayaraq gələcək səhnə mizanının 27 rejissorluğunu edirdi: saqiyə Yusifin qayğısına qalmağı tapşırırdı; fironu qəribə yuxularla çaşdırmışdı; onun sehrbazlarını və müdriklərini karıxdırmışdı; hər şey hazır olandan sonra Yusifi ön səhnəyə çıxartdı.

Tanrı səninlə də eyni cür hərəkət edir. Tanrının gözləmə zalının divarlarını bəzəyən şüarlarda bu sözləri oxuyuruq: «Dayanın və dərk edin ki, Mən Rəbbəm…» 28. Sevin, çünki Tanrı xeyirxahdır. Narahat olma, çünki O yatmır. Rahat otur, çünki Rəbb hərəkət edir.

Tanrının Musa vasitəsilə israillilərə dediyi sözü xatırlayırsanmı? «Qorxmayın! Durun, Rəbbin bu gün sizi necə xilas edəcəyinə baxın… Sakit olun, Rəbb sizin üçün döyüşəcək! (Çıxış 14:13–14). Bu söz İsrail xalqına onların qarşılarında Qırmızı dənizin dalğaları, arxalarında isə onlara çatmaqda olan misirlilərin arabalarının gurultusu eşidiləndə deyilmişdi. Ölüm iki tərəfdən onları təhdid edirdi. Belə bir vaxtda sakit olmaq? Sən zarafat edirsən? Keçmiş qulların görə bilmədikləri bunlar idi: Tanrının əli onlar üçün dənizin dibindən yol açdı və Onun səmadan gələn nəfəsi sayəsində dənizin suları aralandı. Tanrı onların xilası üçün hərəkət edirdi.

Tanrı İsa Məsihin anası Məryəm üçün də hərəkət edirdi. Mələk ona hamilə qalacağı barədə xəbərdarlıq etdi. Bu xəbər onun qəlbində təlatüm yaratdı. Bu necə mümkün ola bilər? İnsanlar nə fikirləşəcək? Bəs Yusif nə deyəcək? Bununla yanaşı, Tanrı onun xeyrinə çalışırdı: Öz məqsədi barədə onun nişanlısı Yusifə məlumat verdi; sezarın ağlına əhalini siyahıya almaq fikrini saldı; gənc ailəni Bet-Lexemə apardı. «Biz bilirik ki, hər şey birlikdə Allahı sevənlərin… xeyrinə işləyir» (Romalılara 8:28).

Müqəddəs Kitab dilində gözləmək hadisələrin gedişatının daha pis variantını fikirləşmək, narahat olmaq, tələblər irəli sürmək və yaxud hər şeyi idarə etmək demək deyil. Lakin gözləmək hərəkətsizlik də deyil. Müqəddəs Kitaba əsasən gözləmək — fikrini Tanrıya cəmləşdirib kömək edən dua və iman vasitəsilə səy göstərməkdir. Gözləmək — «yolunu Rəbbə verib, Ona güvənmək» (Zəbur 37:5-ə bax) deməkdir.

Nehemya bunu necə etmək lazım olduğunu bizə öyrədir. Onun kitabı Yerusəlim divarlarının bərpa olunmasına sərf edilən səylər barədə memuarlardan ibarətdir. Bir görüş onun təsvir etdiyi hadisələr barədə qabaqcadan xəbərdarlıq edir. «Mən iyirminci ildə Kislev ayında Şuşan qalasında olarkən qardaşlarımdan biri Xanani və Yəhudadan bəzi adamlar gəldi» (Nehemya 1:1–2). Onlar pis xəbərlər gətirmişdilər: düşmənlər bir zamanlar müqəddəs şəhəri qoruyan divarı yerlə yeksan etmişdilər. Hətta onun darvazaları da yandırılmışdı. Az sayda sağ qalan yəhudilər isə «böyük məşəqqət və xəcalət içində yaşayır»dılar (Nehemya 1:1–2).

Nehemyanın bədbəxtliklərə necə reaksiya verməsinə diqqət edin: o, dua edirdi. «Ya Xudavənd, yalvarıram, bu qulunun duasına və Sənin adına ehtiram etməkdən zövq alan qullarının duasına diqqətlə qulaq as! Yalvarıram, bu gün qulunun işini uğurlu et, qoy padşahın gözündə lütf tapsın» (11-ci ayə).

Nehemyanın gözündə lütf tapmaq üçün dua etdiyi padşah Fars hökmdarı Artaxşasta idi. Həftənin bütün yeddi günü, sutkanın iyirmi dörd saatı Nehemya onun şəxsi saqisi idi. Buna görə də, o öz vəzifəsini tərk edərək Yerusəlimə gedə bilməzdi. Lakin o, hətta bunu edə bilsəydi də müdafiə qalasını bərpa etməyə vəsaiti yox idi. Buna görə də duada Rəbbi gözləməyi qərara aldı.

2-ci fəslin 1-ci ayəsində onun gözləntisinin nə qədər davam etdiyi göstərilir: «Nisan ayı idi». Nehemya padşah komitəsindən Yerusəlimin bərpa olunması işi üçün vəzifə aldı. O, nə qədər gözlədi? Dörd ay. Lakin əgər siz xatırlayırsınızsa, Nehemya göylərdən təcili kömək istəmişdi: «bu gün qulunun işini uğurlu et…». Tanrı Nehemyanın duasına dörd ay sonra (!) cavab verdi.

Gözləmək barədə oxumaq onu təcrübədən keçirməkdən daha asandır. Mənim üçün gözləmək asan iş deyil. Mən bütün həyatım boyu tələskən olmuşam. Məktəbə tələsərək ev tapşırıqlarını sona çatdırmağa çalışırdım. Velosipedlə ötüşməyi sevirdim. Bu vərdişimi tərgitməmiş sükan arxasında əyləşdim. Hətta saatı da qolumu fırlatmağa yarım saniyə artıq vaxt sərf etməmək üçün qolumun iç tərəfinə (siferblatı içəriyə tərəf) taxmağa alışmışdım. Bu nə ağılsızlıqdır! Maraqlıdır, görəsən, mən Tanrının Əhdi-Ətiqdəki iyirmi dörd saat həyat ritmini ləngidən əmrini — müqəddəs istirahət günü olan şənbəyə riayət etməyi bacarardımmı? Şənbə əmri, sanki «sən dayansan bütün dünya dayanmayacaq» fikrini hər həftə xatırlamalı olan mənim kimi dəlilər üçün verilmişdi!

Bəs bu əmr sənin üçün necədir? «İldə üç dəfə sizin bütün kişiləriniz Sahibləri İsrailin Allahı Rəbbin hüzuruna gəlsinlər. Çünki Mən sizin qarşınızdan millətləri qovub sərhədlərinizi elə genişləndirəcəyəm ki, siz ildə üç dəfə öz Allahınız Rəbbin hüzurunda görünmək üçün gələndə heç kəs sizin torpağınıza tamah salmasın» (Çıxış 34:23–24). Tanrı vəd olunmuş Torpağın bütün kişilərinə ildə üç dəfə bütün işlərini təxirə salaraq ibadətə toplaşmağı əmr etmişdi. Bütün sənaye və ticarət, həmçinin təhsil və dövlət müəssisələri ümumi toplantı zamanı öz qaynar fəaliyyətlərini dayandırırdılar. Bu gün buna bənzər nəsə təsəvvür edə bilərsənmi? Ölkəmiz tamamilə müdafiəsiz qalardımı?

Ancaq Tanrı heç kim hücum etməsin deyə İsrail torpağını müdafiə edəcəyinə söz vermişdi. Bundan əlavə, hətta heç kimin bu barədə düşünə bilməyəcəyini vəd etmişdi («Heç kim sənin torpağını arzulamayacaq»). Seçilmiş xalqın bu qaydanı mənimsəməsi üçün Rəbb zəvvarlıq təcrübəsini təsis etdi: «Əgər siz Məni gözləməyi, Mənə güvənməyi öyrənsəniz, Mən də sizin qayğınıza qalacağam».

Daniel də belə etdi. Müqəddəs Kitabda ən dramatik gözləmə nümunələrindən biri kimi Əhdi-Ətiq peyğəmbəri olan Danielin duasını göstərmək olar. Onun fikri uzun müddət ərzində yalnız Tanrıya yönəlmişdi. Onun həmvətənləri təxminən yetmiş il əsarətdə qalmışdılar. Daniel onların xatirinə dua yükünü öz üzərinə götürərək iyirmi bir gün ətdən, dadlı təamlardan və şərabdan özünü məhrum etmişdi. O, əsl mücahid kimi əzab çəkən xalqı üçün Tanrının önündə səylə vəsatət etmişdi.

Səssizlik.

Ancaq iyirmi ikinci gün ruhani çevriliş baş verdi. Rəbbin mələyi Danielə zahir olaraq uzun müddət görünə bilməməsinin səbəbini açıqladı. Danielin duası elə ilk gün eşidilmişdi və mələk ona cavab gətirmək üçün göndərilmişdi.

«Qorxma, Daniel! Dərrakə qazanmağa meyl edib, Allahın önündə özünü aşağı tutmağı qərara aldığın üçün ilk gündən sözlərin eşidildi və mən sənin sözlərinə görə gəldim. Lakin Fars ölkəsinin hamisi olan mələk iyirmi bir gün mənə qarşı dayandı. O zaman baş mələklərdən biri olan Mikael köməyimə gəldi, çünki mən orada Fars ölkəsinin hamisi olan mələklə birgə qalmışdım» (Daniel 10:12–13).

Cismani nöqteyi-nəzərdən bütün bu vaxt ərzində heç nə baş verməmişdi. Danielin duaları sanki quru torpağa düşürdü. Amma hadisələrə ruhani tərəfdən baxsaq, biz göylərdə baş verən qızğın döyüşün şahidi olarıq. İki mələk üç həftə ərzində şiddətli mübarizə aparmışdılar. Danielin gözlədiyi vaxt Tanrı hərəkət etmişdi.

Əgər Daniel dua etməyi dayandırsaydı, nə baş verərdi? İmanını itirərdi? Tanrıdan üz çevirərdi?

Belə soruşmaq daha düzgün olardı: sən dua etməyi saxlasan, nə baş verər? İmanını itirərdin? Tanrıdan üz çevirərdin?

Yalvarıram sizə, heç vaxt belə etməyin! Göylərin bütün ordusu sənin üçün vuruşur! Elə bu anın özündə də səndən yuxarıda və sənin ətrafında Tanrının elçiləri gözlə görünməyən döyüş aparırlar.

Gözləməkdə davam et.

Uşaqlıq xatirələrimi ən xırda detallarına kimi çatdıra bilməyəcəyimdən ehtiyat edirəm. Çünki doğum günü barəsində danışacağım uşağın adını unutmuşam. O vaxt neçə yaşım olduğunu xatırlamıram. Şəkillərə baxanda təxminən səkkiz vermək olar. Nə oynadığımızı da xatırlamıram. Dəvət edilmiş digər qonaqların adlarını xatırlamaq barədə danışmağa dəyməz. Lakin bir xatirə yaddaşıma həkk olunub: yellənən kloun oyuncağı.

Bu, hava ilə doldurulmuş ağıldan kəm formasında olan armudvari rezin kloun idi. O mənim çiynimdən idi. Onun üzü və qulaqları, bədəninə kip yapışmış əlləri də rənglənmişdi. Klounun basanda musiqi səsləri çıxaran düyməsi yox idi, ipin ucundakı halqanı çəkəndə sözlər də söyləmirdi. Onda xüsusi heç nə yox idi. Yalnız bircə xüsusiyyəti var idi: hər nokautdan sonra dərhal qalxırdı.

İstənilən zərbədən sonra o, bir az yellənərək dərhal şaquli vəziyyətdə dayanırdı. Onu ağacla vurun, burnundan itələyin və ya təpiklə qarnına ilişdirin, qısa müddətə yıxılacaq. Bayrama toplaşan uşaqlar klounu yerə sərmək üçün hər dəfə daha güclü olmaq şərtilə dalbadal zərbələr vuraraq dəridən-qabıqdan çıxdılar. Amma heç birimiz klounu nokaut edə bilmədik. O, 1969-cu illərin dünya miqyaslı seriyasındakı «Mets» dən daha tez qalxırdı. O, güclü idi, hava ilə dolu idi. O, nə kənara çəkilə bilirdi, nə də müdafiə olunurdu. O bizi öz gözəlliyi ilə əsir almağa və yaxud güclü ağlı ilə tərk-silah etməyə çalışmırdı. O, ağzı qırmızı, kəkilləri isə sarı rəngə boyanmış adi kloun idi. Bütün bunlara baxmayaraq, onda ayaq üstə möhkəm dayana bilmək üçün nə isə var idi.

Onun sirrinin nədə olduğunu bilmək istəyirsənmi? Axı dünya bizi durmadan zərbə yağışına tutur: sağ zərbə — tərk edilmək, sərt şillə — yaxınlarını itirmək. Düşmən qurşaqdan aşağı vurmaqdan utanmır. Başımıza yağan bədbəxtliklər bizi sarsıdır. Həyat deyil, yumruq davasıdır.

Bəziləri çənəyə vurulan belə zərbədən sonra heç zaman qalxmır və döyülmüş, qəzəblənmiş, üzgün vəziyyətdə qalırlar. Tamamilə nokaut vəziyyətində. Bəziləri bir almanın yarısı kimi yellənən klouna bənzəyirlər. Məsələn, Yusif.

Gənc Yusif sadəcə yeriyən pinyata 29 oyuncağı kimi idi. Onu köləliyə satan qardaşlarının mənfur paxıllığı, həbsə girməsinə səbəb olan Potifarın arvadının alçaq yalanı, həbsinin iki il uzanmasına səbəb olan saqinin pozduğu vəd. Yusif sarsıldı, lakin yıxılmadı. («Rokki» filmindəki musiqi səslənir.) O, Tanrının gücü ilə ayağa qalxdı, fironun sarayında əvvəlkindən də möhkəm oldu.

Firon Misirin yeganə hökmdarı idi — nazirlər kabineti də özü idi, parlament də. Onun dediyi söz şərtsiz yerinə yetirilirdi. Onun verdiyi əmr dərhal qanuna çevrilirdi. Onun otağına daxil olan hər kəs təzim edirdi. Ancaq həmin gün firon özünü ilahi varlıq kimi hiss etmirdi.

Qurşaqdan yuxarı lüt, iri çənəli, sinəsinin əzələləri bir qədər boşalmış, amma orta yaşlı monarx üçün kifayət qədər möhkəm görünən adi firon təsəvvür edək. Çiyinlərində boyunbağı-yaxa, başında körüklənmiş kobra başlıqla haşiyələnmiş konusvari tac. Çənəsinə hörük formasında olan süni saqqal yapışdırılmışdı. Üst və alt qapaqlara çəkilmiş boya vasitəsilə gözləri badamvari formaya salınmışdı. O, bir əlində hökmdarlıq əsasını tutmuş, digər əlini çənəsinə dirəmişdi. Qullar yelpiklə onu yelləyirdilər. Stolun üstündə əl çatacaq qədər yaxınlıqda əncir və qozla dolu qab var. Lakin firon ac deyil. Q, qaşlarını çataraq oturmuşdu. Onun əyanları həyəcanlıdırlar və pıçıltı ilə danışırlar. Fironun əhvalı yaxşı olmayanda, hamı çox ehtiyatlı olur.

Firon gecəyarısı ona yatmağa imkan verməyən yuxulara görə narahat idi. O, əvvəlcə yuxuda Nil çayından çıxan və sahildəki otlaqda otlayan inəklər gördü. Onlardan yeddisi «Chick-Fil-A» 30 şəbəkə restoranlarının reklamlarındakı sağlam və kök inəklərə bənzəyirdi. Yüksək səviyyəli bu inəklər otlamaqla məşğul olarkən arxadan yeddi inək çıxdı və onları uddu. Firon yatağından sıçrayaraq qalxdı və onu soyuq tər basdı.

Bir neçə dəqiqədən sonra o, bir qədər sakitləşdi və yenidən mürgülədi. Ancaq ikinci yuxu da beləcə həyəcanlı oldu. Yeddi dolu və yaxşı sünbülü yeddi quru və cılız sünbül uddu. Qorxulu nəyinsə yeddi nümayəndəsi gözəl nəyinsə yeddi nümayəndəsini məhv etdiyi iki oxşar yuxu gördü.

Firon əhvalı pozulmuş və kədərli vəziyyətdə yuxudan oyandı. O, məsləhətçiləri çağırıb onun yuxusunu yozmalarını, inəkləri udan inəklərin və sünbülləri udan sünbüllərin mənasının nə olduğunu izah etmələrini tələb etdi. Sizcə, mənasız deyilmi? Lakin onun məsləhətçiləri cavab tapa bilmədilər, çünki özləri firondan az karıxmamışdılar. Elə bu zaman saqi zindanda tanış olduğu Yusifi xatırladı və yuxuları yozmağı bacaran yəhudi gənc haqqında firona danışmağa tələsdi. Firon çırtma çaldı və iş qızışdı. Yusif çimizdirildi və Misirin hökmdarının qarşısına çıxardıldı. Kulminasiya anında Yaqubun sevimli oğlu fironun taxt-tac zalına daxil oldu.

İşə bir bax! Firon ali hökmdar, Yusif isə keçmiş çobandır. Firon paytaxt sakini, Yusif isə ucqar kənd sakinidir. Firon sarayda həyatdan zövq alır, Yusif isə barmaqlıqlar arxasında illər keçirtmişdi. Fironun qollarını qızıl qolbaqlar, Yusifin biləklərini isə qandalların göyərtdiyi izlər bəzəyirdi. Firon ordulara göstəriş verirdi və piramidalar ucaldırdı; Yusifin öyünə biləcəyi yalnız kimdənsə borc götürülən paltarı və əcnəbi ləhcəsi idi.

Lakin bizim keçmiş məhbusumuz karıxmadı. Fironu dinlədikdən sonra o, kömək üçün məsləhətçilərin yanına qaçmadan və yaxud qəhvə ilə fala baxmadan birbaşa mətləbə keçdi. Onun qarşısında qoyulan tapşırıq Harvard universitetində dərs verən müəlliminin vurma cədvəlini tapması kimi bir iş idi. «Misiri yeddi il çiçəklənmə, yeddi il isə aclıq gözləyir».

Firon da daxil olmaqla oradakılar eşitdiklərinə necə reaksiya verəcəklərini bilmirdi. Misirlilərin leksikasında «aclıq» sözü az qala söyüş kimi səslənirdi. Ölkənin iqtisadi inkişafı avtomobil nəqliyyatı və yüngül sənaye sahələrinə deyil, tamamilə əkinçiliyə əsaslanırdı. Buğda istehsalı Misiri Nilin mirvarisi, onun hökmdarını isə sivilizasiya aləminin ən nüfuzlu adamı etmişdi. Hətta bir aylıq quraqlıq ölkənin iqtisadiyyatı üçün təhlükə idi. Bütün il ərzində məhsulun olmaması Nil boyu uzanan kənd təsərrüfatı sahələrinin vahid sahibkarı olan fironun hakimiyyətini əsaslı surətdə sarsıda bilərdi. Yeddi illik quraqlıq Nili kiçik çaya çevirər, buğda sahələrini isə qurudardı. Firona görə aclıq, neft şeyxləri üçün elektromobillərin külli miqdarda istehsalının dayandırılmasına bərabər idi. Bir sözlə, Apokalipsis!

Taxt-tac zalında elə dərin sükut var idi ki, hətta hörümçək toruna ilişmiş milçəyin də vızıltısı eşidilirdi. Yusif uzanan sükutdan heç də karıxmayaraq oraya toplaşanların qarşısında bu problemin mümkün yollarını elan etdi. «İlk növbədə kənd təsərrüfatı nazirliyi təsis etmək lazımdır. Sonra isə oraya rəhbər kimi elə bacarıqlı adam təyin etmək lazımdır ki, bol buğda olan illər ərzində artıq qalan buğdanı anbara yığdırsın və qıtlıq vaxtı onu ehtiyacı olanlar arasında bölüşdürsün».

Yusifin bu sırtıqlığından saray məmurları karıxmış vəziyyətdə ağızları açıq qalmışdı. Firona pis xəbər çatdırmaq azmış kimi üstəlik məsləhət də vermək. Özü də heç kimin məsləhət istəmədiyi bir vaxtda. Lakin bu gənc saraya daxil olduğu andan qorxmaq barədə düşünmədi. O, firona yaltaqlanmadı, cadugərlərə ehtiram göstərmədi, üzükləri öpmədi və heç kimin əlini yalamadı. Onun yerinə kim olsaydı, bu dünyanın güclülərinin qarşısında qorxardı, amma Yusif heç gözlərini də qırpmadı.

Ziddiyyətə bax: taxt-tac zalında ən qüdrətli insan olan firon, Nilin hökmdarı, yer üzünün «allahı» və piramidaların yaradıcısı olan Böyük Pux-Bax 31 özünə gəlmək üçün acizanə surətdə bir qurtum viskiyə ehtiyac duyurdu. Yusif isə orada iştirak edənlərin arasında ən səlahiyyətsizi, bundan əlavə, keçmiş kölə və zorlamağa cəhd göstərməyə görə mühakimə olunan məhbus, sanki mərmər heykəl kimi təmkinlə dayanmışdı.

Bu cür müxtəlif davranışların səbəbi nə idi?

Səbəb ballast idi. Yellənən klounda o, var idi. Mən sonradan bildim ki, ad günündə məni çox mütəəssir edən uşaq oyuncağının içi qurğuşunla doldurulmuşdu. Onun əsasını gizlədən üç funtluq plastin istənilən zərbəyə qarşı dayana bilmək üçün idi. Göründüyü kimi, Yusif də oxşar möhkəmliyə malik idi. Xeyr, onun möhkəmliyi metal sayəsində deyildi. Onun möhkəmliyi lövbər kimi dərinə kök salmış, ona dözümlülük verən Tanrının ali hakimiyyətinə olan imanından irəli gəlirdi.

Bu, onun Misir hökmdarına ilk sözündən görünür: «Bu, məndən deyil, Allah fironun xeyrinə cavab verəcək» (Yaradılış 41:16). Yusif ikinci dəfə danışaraq öz izahına davam etdi: «Firona demək istədiyim sözlər bunlardır. Allah etmək istədiyi işi firona göstərdi» (28-ci ayə). Yuxunu yozduqdan sonra o yekunlaşdırdı: «…çünki Allah belə qərara gəlmişdir və tezliklə bu işi görəcək» (32-ci ayə).

Verilmiş üç ayədə Yusif dörd dəfə Tanrıdan sitat gətirir! «Allah… Allah… Allah… Allah…».

Lakin o, əvvəllər də bu cür edirdi. Potifarın arvadı onu yoldan çıxarmaq istəyəndə Yusif intim əlaqədən imtina edərək dedi: «Bəs mən necə bu böyük pisliyi edib Allahın önündə günaha bata bilərəm?» (Yaradılış 39:9). Yusifin himayəsinə həvalə edilmiş məhbuslar ondan yuxularını yozmağı xahiş edəndə, onlara dedi: «Yuxu yozmaq Allahın işi deyilmi? Onu mənə danışın» (Yaradılış 40:8). Yusifin mənəvi kompasının əqrəbi heç zaman səhv etmədən onun ruhani səmasının ən parlaq ulduzunu, yəni Tanrını göstərirdi. Onun dünyagörüşündə Tanrı möhtəşəm işlər görməyi bacaran və həmişə buna hazır olan əsas surət idi.

Gördüyümüz kimi, Yusif səhv etmədi. Firon vəziyyəti 180 dəyişən çox gözəl bir əmr verdi. «Bu adam kimi Allahın Ruhuna malik olan bir kəs tapa biləcəyikmi?» (Yaradılış 41:38). O, padşahlığının bütün qayğılarını Yusifə tapşırdı. Elə həmin gecə ixtiyar verilmiş, səlahiyyətdə firondan sonra ikinci olan, Kənan torpağından gələn gənc oğlan padşah arabasına oturdu. Gözlənilməz karyera yüksəlişi!

«Yusifin həyatı» adlanan qarmaqarışıqlıqda insanı yaralayan saysız-hesabsız şərait hesablamışam: bir yerinə yetirilməmiş vəd, ən aşağısı iki xəyanət, ona qarşı yönələn bir neçə nifrət qığılcımı, iki qaçırdılma və çox güman ki, yeganə olmayan yoldan çıxartma cəhdi, on paxıl qardaş və valideyn vəzifəsinin düzgün icra edilməməsi barədə bir epizod. Bundan əlavə, təhqir, ədalətsiz həbsxana məhbusluğu, iki il müddətində həbsxananın iyrənc horrası ilə qidalanmaq. İndi bütün bunları qarışdır və on üç il müddətində üzünü turşutmadan qəbul et. Nə alınacaq? Müqəddəs Kitabda möhtəşəm yüksəlmə! Yaqubun heç kim tərəfindən tanınmayan oğlu dünyanın ən qüdrətli ölkəsinin ikinci qüdrətli adamına çevrilir. Onun saraya gedən yolu sürətli və rahat olmamışdı. Amma Tanrı bu qarmaqarışıqlığı dəyərli bir şeyə çevirdi, elə deyilmi?

Nə düşünürsən, O sənin də həyatında bunu edə bilərmi? Keçmiş əzabların barədə fikirləş. Qəzəb və faciələrə səbəb olan xəyanətlər. Ailə problemləri. Ədalətsiz ittihamlar. Cinsi zorakılıqlar. Həyat nə qədər dözülməz ola bilər! Bunlara baxmayaraq, mənim sualıma cavab verməyə çalış. Yusifin Tanrısı yenə də elə güclüdür? Bəli! O, Yusif üçün etdiyini sənin üçün də edə bilərmi? Bəli! Rəbb səni görmək istədiyi adama çevirmək üçün sənə qarşı qurulmuş pislikdən istifadə edə biləcək qədər güclüdürmü? Bəli! Ola bilsin ki, günlərin bir günü sən həm bu, həm də gələcək həyatdakı bütün uğursuzluqlarını xatırlayıb ümumilikdə uğur qazandığını düşünəcəksən.

Leytenant Sem Braun məhz bu nəticəyə gəlmişdi. O, Vest Pointdə təhsilini başa vurduqdan iki il sonra əldəqayırma partladıcı cihazlar onun «xammerini» «Molotovun kokteylinə» çevirəndə. Əfqanıstanda özünün ilk ezamiyyətində idi. O, yük maşınından necə çıxdığını xatırlamır. Ancaq quma yuvarlanaraq bir ovuc torpağı yanan üzünə çırpmağını və dizləri üstə yıxılana qədər ətrafda qaçmağını yaxşı xatırlayır. O, yanan əllərini göyə qaldıraraq qışqırdı: «Rəbb, məni xilas et!»

Semin vəziyyətində bu sözlər sadəcə yalnız ümidsizlik hayqırtısı deyildi. O, İsa Məsihə səmimi qəlbdən inanırdı və öləcəyini düşündüyündən Xilaskardan onu göylərə götürməsini xahiş etdi.

Lakin xahiş etdiyi ölümün əvəzinə onun rotasının pulemyotçusu gəlib çıxdı və gizli yerə getmək üçün güllə yağışı altında Semə kömək etdi. Divarın dibində gizlənən leytenant yanıqlarına baxdı və əlindəki əlcəklərin əriyərək əlinin dərisinə yapışdığını başa düşdü. O, sıravi əsgərə əlcəklərini çıxarmağı əmr etdi. Əsgər bir qədər tərəddüd edəndən sonra onları çıxardı və əlcəyə yapışmış yanmış dəri də onunla birlikdə soyuldu. Braun dəhşətli ağrıdan çox ediləcək tibbi müdaxilədən qorxurdu.

Qonşu rotadan nəqliyyat gələndə yaralını oraya yerləşdirdilər. Sem huşunu itirməzdən qabaq arxa güzgüdə yanmış üzünü gördü və özünü tanımadı.

Bu hadisə 2008-ci ildə baş vermişdi. Üç il sonra biz onunla görüşənə kimi Sem dəri köçürtmə üzrə onlarla ağrılı əməliyyat keçirtmişdi. Həmin vaxtlar onun yaşadıqlarını ağrı şkalasında göstərə biləcək dərəcə yox idi.

Amma bu dəhşətin qızğın vaxtında Semin həyatına gözəllik gəldi. Bu, diyetoloq Emi Larsen idi. Semin ağzı kiçilib qəpik boyda olduğu üçün Emi onun qidalanma prosesinə nəzarət edirdi. Sem ilk dəfə onu necə gördüyünü xatırlayır. Tünd saçlar, qonur gözlər. Çalışqan. Cazibədar. Ancaq ən önəmlisi o idi ki, onun görünüşü qızı diksindirməmişdi.

Bir neçə həftədən sonra o, cəsarətini toplayaraq onu görüşə dəvət etdi. Onlar ikilikdə atçılıq yarışına yollandılar, növbəti istirahət günlərində isə dostunun toyuna dəvət aldılar. Onlar üç saat yol getdilər və o yerə çatana qədər Emi Semə bir neçə ay əvvəl reanimasiya şöbəsində tamamilə tənziflərlə sarınmış, morfinin təsiri altında və süni nəfəsalma cihazına qoşulmuş vəziyyətdə olanda onun diqqətini cəlb etdiyini danışdı. Sem ayılanda Emi tanış olmaq üçün onun palatasına daxil olmuşdu, amma o, həkimlər və ailə üzvləri ilə əhatə olunduğuna görə görüşünü təxirə salmışdı.

İki gənc görüşməyə davam etdi. Onların tanışlıqlarının ilk günlərindən Sem Emiyə İsa Məsihə olan imanı barədə danışdı. Emi imanlı deyildi, lakin Semin hekayəsi onun ürəyinə toxundu. O da Tanrıya iman etdi. Sem Tanrının mərhəməti barədə danışaraq onu Məsihə gətirdi. Tezliklə onlar evləndilər. Mən bu gün bu sətirləri yazanda onlar yeddi aylıq oğullarını tərbiyə edirlər. Sem yaralıların reabilitasiyası 32 üzrə proqramın rəhbəridir.

Mən əfqan səhrasında ağır dərəcəli yanıqlar alan insanın payına düşən həmin dəhşəti kiçiltmək istəmirəm. Onun çoxsaylı əməliyyatlar üzündən yaşadığı şiddətli əzabları və reabilitasiyaya sərf etdiyi səyləri, məruz qaldığı emosional stress bəzən ailə münasibətlərinə də təsir edir. Lakin Sem və Emi əmindirlər ki, Tanrının riyaziyyatı ümumi qəbul olunandan fərqlidir. Müharibə + ölümqabağı canvermə + əzablı reabilitasiya = gözəl ailə və işıqlı gələcəyə ümid. Planlaşdırılmış pislik Tanrının əlində son nəticədə yaxşılığa çevrilir.

Tanrının köməyilə sən yellənən oyuncaq kimi qalxa bilərsən. Kim bilir? Bəlkə sənin yüksəlişin elə bu gün baş tutacaq. Yusifin həyatını əsaslı surətdə dəyişən həmin gün onun heç ağlına da gəlmirdi ki, bu yeni gün əvvəlki yeddi yüz gündən fərqlənəcək. Düşünmürəm ki, o, belə dua etsin: «Ya Rəbb, xahiş edirəm, gün batana qədər məni Misirin baş naziri vəzifəsinə yüksəlt». Ancaq Tanrı Yusifin ən cəsarətli dualarından artığını etdi: onun günü zindanda başladı, sarayda bitdi. Belə şayiələr gəzir ki, o, yuxuya gedərkən gülümsünüb pıçıldamışdı: «Maks haqlı imiş: mən əsl yellənənəm».

Həmin gün günəşli, əsl Braziliya yayı kimi yadımda qalıb. Denalinlə mən dostlarımız Pol və Debbini görməyə getmişdik. Onlarla görüşmək bizim üçün xoş istirahət idi. Biz Rio-de-Janeyronun mərkəzinə yaxın yerdə hündürmərtəbəli binada mənzil kirayələmişdik. Pol və Debbinin gözəl evi isə şəhərin mərkəzindən bir saatlıq məsafədə idi. Orada hava sərin, küçələr təmiz, həyat isə ritmik idi. Bundan başqa, onların hovuzları da var idi.

Bizim iki yaşlı qızımız Cenni onların uşaqları ilə birlikdə oynamaqdan zövq alırdı. O oynayanda yıxılmışdı. Uşaqları nəzarətsiz qoymaq fikrimiz olmadığından boşqablarımızı doldurmaq üçün biz ancaq bir dəqiqəlik evə keçdik və söhbət edə-edə yeməyə başladıq. Elə bu an Pol və Debbinin dörd yaşlı qızı bilmədən ağzından qaçırtdı: «Cenni hovuza yıxıldı». Sanki güclü bir partlayış bizi otaqdan bayıra atdı. Cenni suda çırpınırdı. Çox güman ki, onun üzərində nə hava dairəsi, nə də xilasedici jilet var idi. Pol onun yanına birinci çatdı. O, hovuza tullandı və Cennini qucağına götürüb Denalinə verdi. Cenni təxminən bir dəqiqə öskürüb ağladı, sonra isə heç nə olmamış kimi oynamağa davam etdi. Faciənin qarşısını almaq mümkün oldu. Qızımız təhlükəsizlikdə idi.

Təsəvvür edin ki, biz Tanrıya necə minnətdar idik. Biz dərhal uşaqları əhatəyə aldıq, onlar üçün minnətdarlıq duası etdik. Günümüzün qalan hissəsini Cenninin əlini buraxmayaraq sevincimizdən az qala uçurduq. Hətta evə qayıdanda da sükan arxasında Rəbbə minnətdarlıq etməyə davam edirdim. Arxa güzgüdən uşaqlar üçün olan avtomobil kreslosunda möhkəm yatan Cenniyə baxıb bir daha dua etdim: «Tanrım, Sən nə qədər mərhəmətlisən!» Elə bu an mənim ağlıma bir fikir gəldi. Rəbdənmi? Yoxsa qəlbimin var gücü ilə Onu başa düşməyə çalışan hissəsindən? Bilmirəm. Lakin qəflətən yaranmış sualı indiyə qədər xatırlayıram. «Əgər Cenni ölsəydi, sən əvvəlki kimi Tanrının xeyirxah olduğunu düşünəcəkdinmi?»

Həmin gün mən ara vermədən Tanrının mərhəməti üçün minnətdarlıq etdim. Birdən biz Cennini itirsəydik, mən öz fikrimdə qalacaqdımmı? Yoxsa Tanrı yalnız vəziyyət ürəyimizcə olanda xeyirxahdır?

Xərçəng xəstəliyi yoxa çıxırsa, biz deyirik: «Tanrı mərhəmətlidir!» Maaşımız artırılanda biz Tanrının xeyirxah olduğunu elan etməyə tələsirik. Universitetə qəbul olanda və yaxud azarkeşlik etdiyimiz komanda qələbə çalanda Tanrı yaxşıdır. Bəs başqa vəziyyətlərdə necə, biz eyni cür deyərdikmi? Uşaq çarpayısının yanında deyil, qəbiristanlıqda? Mağazada deyil, əmək birjasında? Maddi çiçəklənmə dövründə deyil, iqtisadi tənəzzüldə? Tanrı həmişə xeyirxahdırmı?

Bu yaxınlarda dostlarım Brayan və Kristina Teylorlar üçün bu məsələ həddən artıq aktual olub. Bu il onların yeddi yaşlı qızları Revekka altı ay xəstəxanada yatdı və mədəaltı vəzinin xəstəliyi ilə əlaqədar altı əməliyyat keçirdi. Brayan işdən çıxmaq məcburiyyətində qaldı, ailə üzvlərindən bir neçəsi vəfat etdi, sağ qalana isə beyin xərçəngi diaqnozu qoyuldu. Kristina dördüncü uşağa hamilə idi. Razılaş ki, onların yaşadıqları çox çətin idi. Kristina öz bloqunda belə yazmışdı:

Stol mədəniyyəti barədə az biliyə malik olmağımı nə qədər gizlətməyə çalışsam da, kübar əsilli olmadığım məni tez-tez ələ verir. Bir neçə il bundan qabaq kahinin evinə çay içməyə dəvət olunanda başıma belə bir qəribə hadisə gəldi. Həmin vaxtlar mən xidmətdə də, şəhərimizdə də yeni adam idim. O isə Yeni Zelandiya əsilli və təcrübəli pastor idi. Üstəlik, İngiltərədə də təhsil almışdı. O məni onların məbədində təbliğ etmək üçün dəvət edəndə məmnun oldum. Çay süfrəsinə dəvət olunmağım isə mənə çox maraqlı gəldi.

Ənənəvi ingilis çay süfrəsi barədə heç təsəvvürüm yox idi. Əlbəttə, mən «fayf-o-klok» barədə eşitmişdim, lakin mənim bu sahədə olan biliyim ancaq bundan ibarət idi. Qərbi Texas sakinləri üçün çayın hər şeydən əvvəl buğ basmış bardaqlar, hündür stəkanlar, buz dilimləri və «Lipton»dan ibarət olduğunu unutmayın. Yeni kəşflər etmək arzusu ilə mən bu cəlbedici dəvəti sevinclə qəbul etdim. Stolun üzərində çay dəsti və peçenye yığılmış «mərtəbəli» qabları görəndə heyran oldum. Elə burada da hər şey açıldı. Ev sahibəsi mənə limon və yaxud süd təklif edərək çaya nə əlavə etmək istədiyimi soruşdu. Mən isə necə cavab verməli olduğumu bilmirdim, lakin kobud görünməmək və qeyri-adi qonaqlıqdan heç nəyi buraxmamaqdan ötəri əminliklə cavab verdim: «Hər ikisindən». Onun üzünün ifadəsini sözlə təsvir etmək olmaz. Mən özümü biabır etmişdim. «Əlbəttə, çayınızın qatığa dönməsini istəmirsinizsə, — o, yumşaq səslə dedi, — məsləhət görmürəm».

Bəzi şeylər, sadəcə olaraq, bir-biri üçün yaranmayıblar. At quyruğu ilə yellənən kreslo yaxşı birləşmə deyil. Fil ilə qab-qacaq dükanı da belədir. Xeyir-dua və kədərin qarışığı Tanrının şöhrətində istifadə olunmur. Səmavi mərhəmətə qara nankorluq əlavə etsən, tum-turş bir şey alınacaq.

Ola bilsin, sən artıq deyingənlik və donquldanmaqdan fərqli olaraq minnətdarlıq hissinin insanın anadangəlmə keyfiyyəti olmadığını başa düşmüsən. Səni bilmirəm, mən heç zaman kiməsə deyinməyin və donquldanmağın vaxtının çatdığını xatırladıldığını görməmişəm. Həm də bu cür davranış bizə yuxarıdan verilmiş lütfə uyğun deyil. Minnətdarlığın yüksək dozası — bizdə çatışmayan bax, elə budur.

Bu vəziyyətdə xoş istisna təşkil edən Yusifdən başqa. Heç kimin olmasa da, doğmaları tərəfindən tərk edilmiş, köləliyə satılmış Yusifin deyinmək üçün kifayət qədər səbəbləri var idi. Yusifin ürəyində az da olsa kədər axtarmağa çalışma, çünki tapa bilməyəcəksən. Lakin o, birbaşa desək, mərhəmətin iki qeyri-adi təzahürü ilə seçilirdi.

Ailə inciklikləri gec sağalır.

Ümid edirəm ki, sənin xoşbəxt uşaqlığın olub. Valideynlərin sənin nazını çəkib, qayğına qalıblar. Bəzi vaxtlar isə səninlə birlikdə oynayıblar. Güman edirəm ki, sənin atan hər axşam işdən evə qayıdıb, anan hər axşam yatmazdan qabaq sənin üstünü yorğanla örtüb, qardaş-bacıların isə sənin ən yaxşı dostların olublar. İnanıram ki, ailə incikliklərinə həsr olunmuş bu fəsli sən lazımsız hesab edəcəksən və sənə heç aidiyyəti olmayan bir hissə kimi yanaşacaqsan.

Əgər mən həddən artıq optimistlik edirəmsə, bil ki, sən tək deyilsən. Müqəddəs Kitabın ən məşhur ailə ağacında ciddi böhran baş verdi. Adəm öz günahını Həvvanın üstünə atdı. Qabil öz kiçik qardaşını öldürdü. İbrahim Sara ilə qohumluq əlaqəsini etiraf etmək istəmədi. Rivqa sevimli Yaqubunu düşünmədən himayə edirdi, Yaqub isə Esavı aldadaraq quldur dəstəsi ilə əlaqəyə girdi. Yaradılış Kitabı tamamilə ailə konfliktləri və qalmaqalları ilə doludur.

Yusif qardaşları tərəfindən bu cür qəddar münasibətə layiq deyildi. Sözsüz ki, onu çox yaxşı və yaxud ətrafındakılarının sevimlisi adlandırmaq olmazdı. O, qeyri-adi yuxuları ilə öyünmək və ya qardaşlarından xəbərçilik etmək fürsətini əldən buraxmamışdı 42 və ailə münaqişələrində onun da payı az deyildi. Amma buna baxmayaraq, o, əvvəlcə quyuya atılmağa, sonra isə dəyərsiz qiymətə tacirlərə satılmağa layiq heç bir iş görməmişdi.

Yusifin özündən böyük on qardaşı cinayət etdi. On bir oğulun bir atası var idi, onlar bir stol arxasında yeyir və bir həyətdə oynayırdılar. Qardaşlar Yusifə qayğı göstərməli idilər, lakin onlar özlərini çox pis apardılar. Bəs ataları? Bu cür məsuliyyətli anda Yaqub övladlarının yanında olmadı.

Patriarxa hörmətimizi saxlayaraq yalnız onu deyə bilərik ki, onun ailə psixologiyasının əsasları ilə tanış olmaq imkanı olmayıb. Onun ilk səhvi sevdiyi qadınla evlənmək naminə sevmədiyi qadınla evlənməyi oldu. Onun ikinci səhvi doğma bacılarla evlənməyə vadar edilməsi oldu. (Bu, ocağın üstünə yağ tökməyə bənzəyir). Böyük bacı onun üçün oğullar dünyaya gətirdi, kiçik bacının isə övladı olmurdu. Böyük ailə sahibi olmaq arzusu ilə Yaqub arvadlarının kənizlərini də diqqətsiz qoymadı və beləliklə də məşhur nəslin törəmələri dünyaya gəldi. Nəhayət, onun sevimli arvadı Rəhilə Yaqubun göz-bəbəyinə çevrilən Yusifi dünyaya gətirdi. Onların ikinci oğlu Binyamini doğanda Rəhilə öldü. Kədər içərisində olan Yaqub, sözün əsl mənasında problemli ailənin başçısı oldu.

Yaqub kənar müşahidəçi mövqeyini tutdu. Yusif dikbaşlıq edərək qardaşlarının ona təzim edəcəklərini bildirəndə Yaqub susdu. Oğullarının qoyunları otarmaq üçün Şekem əyalətinə getdiklərini eşitdi. Oranın bütün kişiləri keçmişdə Yaqubun oğulları tərəfindən məhv edilmişdi. O vaxt onları dayandırmaq üçün Yaqub barmağını tərpətmişdimi? Xeyr. O, Yusifi vəziyyətlərini öyrənib məlumat gətirməsi üçün onların dalınca göndərdi. Yaqub öz məsuliyyətini oğlunun çiyinlərinə qoydu.

Məsuliyyətsiz ata. Özbaşına oğullar.

Oğullara ata lazım idi, ata mütləq oğullarına qarşı münasibəti dəyişməli idi, Yusif üçün isə müdafiəçi tələb olunurdu. Ancaq potensial müdafiəçi — doğma ata heç cür özünü büruzə vermirdi və lazım olan nəzarətin olmaması Yusif üçün pis qurtardı.

Əvvəlcə Yusif keçmişi haqqında xatırlamaq istəmədi. Qardaşlarını yenidən görəndə, o, təxminən on il olardı ki, Misirin baş naziri işləyirdi. Onun boynunu üzərində qartal emblemi olan iri qızıl boyunbağı, barmağını isə fironun möhürü olan üzük bəzəyirdi. Qana bulaşmış rəngarəng paltarı padşah libası ilə əvəz olunmuşdu. Kənan torpağından olan gəncin karyerası pis deyildi.

Harasa getmək ixtiyarı olan Yusif Kənana qayıtmamaq qərarına gəldi. O, ordu toplayaraq qardaşları ilə haqq-hesab çürütməyə gedə bilərdimi? Bəli, onun belə imkanı var idi. Bəs atasının arxasınca kimisə göndərmək? Yaxud ən azından onunla əlaqə saxlamaq? Hər halda bütün məsələlərə aydınlıq gətirmək üçün Yusifin ixtiyarında səkkiz il var idi. Yusif ailəsinin harada olduğunu bilərək onları axtarmamaq qərarına gəldi. O, sağalmamış ailə sirlərinə toxunmamağı, keçmişi keçmişdə saxlamağı daha uyğun hesab etdi.

Amma Tanrı başqa cür düşünürdü. Ailələrin birləşməsi Tanrı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. İnsan ürəyinin sağalmasına onun keçmişinin sağalması daxildir. Buna görə də Tanrı Yusifin şkafındakı toz basmış dünyasına süpürgə çəkmək qərarına gəldi.

«Bütün ölkələrin adamları taxıl almaq üçün Misirə, Yusifin yanına gəlirdilər, çünki bütün yer üzündə şiddətli aclıq idi» (Yaradılış 41:57). Baxın, görün, burada, misirlilərin yadellilərə qarşı xeyirxahlığını axtaranların bitib-tükənməyən cərgələrində kimlər ortaya çıxdı? «Yusifin on qardaşı taxıl almaq üçün Misirə getdi» (Yaradılış 42:3).

Yusif onları görməmişdən öncə səslərini eşitdi. İbranicə danışıq onun qulağına çatanda o, xidmətçilərin suallarına cavab verirdi. Bu, sadəcə doğma dil deyildi, onun ailəsinə məxsus sözlər idi. Hökmdar səbirsiz hərəkətlə xidmətçisinə susmaq işarəsi verdi. Sonra boylandı və kütlənin arasında qardaşlarını gördü.

Saçlarının ağarmasına və dazlaşmalarına baxmayaraq, Yusif onları tanıdı. Acından codlaşmış və arıqlamış sifətləri solğun idi və tərli bədənlərinə yapışmış paltarları kimi yolun tozuna bulaşmışdı. Sivilizasiyalı və savadlı misirlilərin yanında onlar o qədər qəribə görünürdülər ki, sanki Tayms-skverdə 43 hansısa kəndli zühur etmişdi. Qardaşlar buğda almaq üçün Yusifə müraciət növbələri çatanda, onu tanımadılar. Yusifin üzü təmiz qırxılmışdı, paltarı padşah libası kimi təmtəraqlı idi, özü də Misir dilində danışırdı. Gözünün ətrafına rəng çəkilmişdi, başında şlemə bənzər parik var idi. Qarşılarında dayananın kiçik qardaşları Yusif olduğu onların heç ağlına da gəlmirdi.

Misir hökmdarının ibrani dilini bilmədiyini düşünən qardaşlar ona mimika və işarələrin köməyilə müraciət etdilər. Onlar əvvəlcə buğda dərzlərini, sonra isə öz ağızlarını göstərərək əlində pul kisəsi olan qardaşlarına qabağa çıxması üçün işarə etdilər. O isə tələsərək irəli çıxdı, dili topuq vurdu və qəpikləri ətrafa səpələdi.

Ətrafa səpələnən gümüşləri görəndə Yusifin dodaqları nifrətlə əyildi, ürəyi bulanmağa başladı. O, ilk övladının adını Tanrı mənə unutdurdu qoymuşdu, lakin pulları görəndə heç nəyi unutmadığını başa düşdü. Axırıncı dəfə Yusif Yaqubun böyük oğullarının əlində pulları görəndə onlar gülürdülər, o isə ona rəhm etmələri üçün yalvarırdı. Həmin gün o, bu üzlərə quyunun dibindən baxır, heç olmasa bir dənə dost siması görməyə çalışırdı, amma birini də tapmadı. İndi isə onlar ona pul təklif etməyə cəsarət edirlər?

Yusif ibranicə danışmağı bacaran xidmətçini çağırmalarını əmr etdi, qaşlarını çatıb qaşqabaqla qardaşlarına baxdı. «…Ancaq onlarla yad adam kimi rəftar edərək sərt danışdı» (Yaradılış 42:7).

Yuxudan vaxtından tez oyadılan gecə keşikçisinin səsini təsəvvür edirəm.

— Kimsiniz? Haradan gəlmisiniz?

Qardaşlar az qala alınları yerə dəyənə qədər biçilmiş ot kimi yerə sərildilər. Bu, Yusifin çoxdan gördüyü yuxusunu yadına saldı.

— E-e-e, biz Kənandan elə indi gəlmişik. Ola bilsin ki, hökmdar bizim ölkə barədə eşidib?

Yusif qaşqabaqlı vəziyyətdə dayanmağa davam edərək iti baxışlarla qardaşlarını süzürdü:

— Nə isə şübhəli görünürsünüz. Keşikçi, bu casusları zindana atın! Onlar bizim ölkəyə pis niyyətlə soxulublar.

On qardaş hamısı birlikdə çığır-bağır etməyə başladı:

— Alihəzrət cənabları! Hörmətli cənab! Mötəbər cənab! Siz bizi düzgün başa düşmədiniz! Biz ləyaqətli insanlarıq, alın tərimizlə çörəyimizi qazanırıq. Biz hamımız böyük bir ailənin üzvləriyik. Bu Şimeondur, bu isə Yəhudadır… Biz, ümumiyyətlə, on iki qardaşıq. Hər halda, əvvəllər on iki olmuşuq. «…Kiçik qardaşımız indi atamızın yanındadır, bir qardaşımız isə yoxa çıxıb» (Yaradılış 42:13).

Yusif bu sözləri eşidərkən boğazına tıxanan qəhəri uddu. Son iyirmi ildə o, ilk dəfə olaraq ailəsi haqqında eşidirdi. Atası sağ idi. Binyamin sağ idi. Onların hamısı Yusifin ölməsindən əmin idilər.

— Bax belə… — Yusif qardaşlarının sözünü kəsdi. — Mən sizlərdən birini kiçik qardaşınızı buraya gətirmək üçün buraxacam. Qalanlarınızı isə zindana saldıracağam.

Yusifin bu qərarı ilə onların əllərini və ayaqlarını bağladılar. Başının bir hərəkəti ilə qardaşlarını həbsxanaya göndərdi. Çox güman ki, bu, özünün iki il yatdığı zindan idi.

Hadisələr çox qəribə şəkildə cərəyan edir: kobudluq, zülm, sürgünlük, münasibətlərin tamamilə dağılması!.. Bütün bunlar Yusifin və onun qardaşlarının həyatında olmuşdu, ancaq indi onların yeri dəyişmişdi. Əvvəlcə qardaşlar ona qarşı əlbir oldular, indi isə o onlara qarşı quyu qazırdı. Nə vaxtsa qardaşlar sözlərinə görə utanmırdılar, indi isə onun intiqamının vaxtı idi. Onlar Yusifi quyuya atdılar və onun kömək üçün etdiyi yalvarışlara əhəmiyyət vermədilər. İndi isə soyuq münasibət göstərmək üçün onun zamanı gəlmişdi.

Axı nə baş verirdi?

Mənə elə gəlir ki, Yusif necə hərəkət edəcəyinə dair qərar verməyə çalışırdı. Onun qarşısında ölkədəki aclıq probleminin həll edilməsi ilə müqayisədə daha çətin tapşırıq dayanmışdı. O, xanım Potifarın qarşısında titrəmədi, yüksək vəzifəyə təyin edilməsinin öhdəsindən layiqincə gəldi, bəs doğma qardaşları ilə görüşərkən onu bürüyən ağrı və nifrət dalğası ilə necə etsin? Yusif nə edəcəyini bilmirdi.

Bəlkə sən də?

Ailə sənin üçün dünyanın ən təhlükəsiz yeri olmadı. Uşaqlığını həyatının ən çətin dövrü kimi xatırlayırsan. Sənin qayğına qalmalı olan insan öz məsuliyyətinin öhdəsindən gəlmədi. Amma sən də adam olub ortalığa çıxmaq üçün Yusif kimi əlindən gələn hər şeyi etmisən. Sən hətta ailə həyatı qurub son dəfə arxa güzgüdən vida baxışları ilə süzərək Kənanı birdəfəlik tərk etməyə hazırsan. Tanrı isə buna hazır deyil.

Rəbb mövcudluğundan xəbərimiz belə olmayan qəlb yaralarımızı sağaldaraq bizə dilədiyimizdən artığını verir. O, təkcə bizim ürəyimizə hakim olmaq istəmir, həm də ona şəfa vermək istəyir. Nə üçün? Çünki yaralı insan ətrafdakıları da yaralayır. Bu barədə düşün. Sən nə üçün özündən çıxırsan? Nə üçün münaqişələrdən qaçmağa çalışırsan? Nə üçün hamını razı salmağa çalışırsan? Bəlkə sənin davranışın ürəyinin sağalmamış yaralarından qidalanır? Tanrı sənin ürəyini sənin öz xeyrin üçün sağaltmaq istəyir.

Nəinki sənin, eləcə də uşaqlarının xatirinə. Tutaq ki, Yusif qardaşları ilə barışmaq istəmədi. Bir qədər fikirləşəndən sonra o, qardaşları ilə bütün əlaqələri kəsdi. Babalı öz boyunlarına deyib, heç ağlına da gətirmədi ki, İsrail xalqının xilası üçün Tanrının planının uğur qazanması onun mərhəmətli olmasından asılı idi. Bütün xalqın gələcəyi həll olunacaqdı.

Gizlətməyəcəm: bir çox insanların gələcəyi də səndən asılıdır. Bir neçə il bundan qabaq yaxın dostumu gecə vaxtı keçmiş həyat yoldaşı tərəfindən qətlə yetirilmiş atasının meyitini tanıması üçün meyitxanaya çağırdılar. Həlledici atəş bu ailədə olan qəzəb və zorakılıq alovunun uzun zəncirindəki çoxsaylı epizodlardan biri idi. Mənim dostum atasının cansız cəsədinə baxaraq qəbul verdiyi qərarı yaxşı xatırlayır: «Mənim həyatımda zorakılığın kölgəsi belə olmayacaq». (O öz sözünün üstündə dayandı.)

Sən də bu cür qərar ver. Bəli, sənin ailənin də həyatında bəzi kədərli səhifələr var. Lakin ailənin hekayəsi sənin gələcəyini diktə etməli deyil. Keçmiş nəsillərin səhvlərini və yanlışlarını elə indi burada buraxmaq olar. Sən əcdadlarından miras aldıqlarını öz övladlarına ötürməyə məcbur deyilsən.

Ailəndəki incikliklər və səni incidənlər barədə Tanrı ilə danış. Bəzi biabırçı hadisələri sənə xatırlatmasını Ondan xahiş et. Gizlin olanı aşkara çıxart. Yusif əbəs yerə kədərli xatirələrə dalmadı: bizə mənəvi yaralar vuran ağrılı təfərrüatların aşkara çıxması şəfaya aparır. «Rəbb, atamı bağışlamağıma kömək et» — konkret olmayan belə dualar az əhəmiyyətlidir. Sənin ürəyini məhz nəyin yaraladığını xatırla. «Rəbb, atam demək olar ki, mənim həyatımda olmayıb. O, hətta mənim doğum günlərimdə də iştirak etməyib. Mən buna görə ona nifrət etmişəm»

Yaxud da belə: «Mən hər gün məktəbdən evə qayıdanda anamı divana sərilmiş vəziyyətdə görürdüm. O, çox zaman sərxoş olurdu. Mən özümə yemək hazırlamalı, kiçik qardaşımın qayğısına qalmalı, ev tapşırıqlarını yerinə yetirməli idim. Bu, ədalətsizlikdir, Rəbb!»

Bu cür qərar çıxartmaq asan deyil. Sənin ürəyindəki ruhani əməliyyatı başa çatdırmaq üçün Tanrıya icazə ver. Şəfa müddəti uzana bilər. Bəzən bu cür reabilitasiya bütün ömrümüz boyu davam edir. Ailə yaraları ən dərin yaralardan biridir. Çünki onlar çox erkən yaşlarda və həddən artıq etibar etdiyimiz insanlar tərəfindən vurulur. Sən çox kiçik idin və səninlə pis rəftar edildiyini dərk etmirdin. Sən özünü necə müdafiə edəcəyini bilmirdin. Bundan əlavə, sənin əzablarında iştirak edənlər o qədər böyük insanlar idi ki! Atan, anan, əmin, dayın, böyük qardaşın təkcə boyuna görə deyil, nüfuzlarına görə də səndən yüksək idilər.

Onlar sənin barəndə öz hökmlərini verəndə sən onlara inandın. Bütün bu müddət ərzində sən özün haqqında tamamilə səhv təsəvvürlərdən qaynaqlanaraq düşünmüsən. «Sən kütbeyinsən… maymaqsan… eybəcər, elə bil atasının burnundan düşüb… Sən anan kimi gonbulsan…». Bir neçə on illiklər keçməsinə baxmayaraq, sənin ürəyini yaralayan bu sözlər hələ də yaddaşında yaşayır.

Ancaq bu səslər susmalıdır! «Bu dövrə uyğunlaşmayın, əksinə, düşüncənizin təzələnməsi ilə dəyişin ki, Allahın yaxşı, razı salan və kamil iradəsini ayırd edəsiniz» (Romalılara 12:2). «…Boya-başa çatdıqda isə körpə fikirlərimi tərk etdim» (1 Korinflilərə 13:11). Sən doğmalarının dediyi kimi deyilsən. Sən Tanrının övladısan, Onun ailəsinin bir hissəsisən. Sən Tanrının əsərisən, göylər səni gözləyir. Tanrıya səni keçmişinlə barışdırmasına icazə ver.

Yusif buna icazə verdi. Barışma prosesi uzun və çətin oldu. Onun təsviri Müqəddəs Kitabın dörd fəslini, demək olar ki, Yusifin həyatının bir təqvim ilini əhatə edir. Lakin o, ilk addımını ağlasığmaz dərəcədə tez atdı. Tərəddüdlü olsa da, addım atılmışdı: üç gündən sonra Yusif zülmkar surətindən çıxmasa da qardaşlarını həbsdən azad etdirdi.

— Tez olun gedin görüm, onun adı nə idi? Kanzas? Kolorado? Ah, hə, yadıma düşdü, Kənan torpağı. Kənana gedib dərhal geriyə qayıdın. Sizin barəsində danışdığınız kiçik qardaşınızı öz gözlərimlə görmək istəyirəm. Sizlərdən birini, bəli, hamınızı deyil, birinizi girov saxlayacam.

Qardaşlar razılaşdılar və düz Yusifin qarşısında ona hücum çəkdikləri o günlərin hadisələrini xatırladılar. Onlar bir-birlərinə dedilər: «Doğrudan da, biz qardaşımızın qarşısında təqsirkarıq. O bizə yalvardığı vaxt çəkdiyi əziyyəti gördük, ancaq ona qulaq asmadıq. Buna görə də başımıza bu bəla gəldi» (Yaradılış 42:21).

Yad ölkənin hökmdarının onların doğma dilini başa düşməsi heç ağıllarına da gəlmirdi. Amma o, hər bir sözü başa düşürdü. Yusif deyilənləri eşidəndə gözlərinin yaşla dolduğunu heç kim görməsin deyə, tələsik üzünü çevirdi. O, bir neçə dəqiqə onu boğan hönkürtünü saxlayıb bir kəlmə belə deyə bilmədi. Çünki sərt hökmdar tabeçiliyində olanların yanında göz yaşı axıtmamalı idi. Lakin kənar gözlərdən gizlənərək hönkürtü ilə ağladı. Sonradan məlum olduğu kimi, bu, Yusifin həyatında sonuncu göz yaşları olmayacaqdı 44. O, nə etdiyi xidmətlərə görə Potifar tərəfindən təriflənəndə, nə də fironun şəxsən özü tərəfindən yüksək vəzifəyə təyin olunanda kövrəlməmişdi, amma qardaşlarının onu unutmadıqlarını başa düşəndə, körpə uşaq kimi hönkürdü. O, doğmalarını Kənana yola salanda onların yəhərlərini ağzına qədər buğda ilə doldurmağı əmr etdi. Bu, mərhəmətin təcəssümü idi.

Gördüyümüz kimi, doğma münasibətlərin şəfa prosesi bu cür xırdalıqdan başlandı. Əgər Tanrı Yusifin ailəsini birləşdirdisə, sənin ailəni birləşdirməyəcəyini necə düşünə bilərsən?

1882-ci ildə nyu-yorklu biznesmen Cozef Riçardsonun Leksinqton küçəsində ensiz torpaq sahəsi var idi. Ərazi çox kiçik idi: otuz iki metr uzunu və metr yarım eni var idi. Günlərin bir günü digər biznesmen, qonşuluqdakı müqayisə edilməz dərəcədə böyük ölçülü sahənin sahibi Hayman Sarner fasadı avenyuya tərəf olan çoxmənzilli ev tikmək qərarına gəldi. O, Riçardsonun ərazisini almaq üçün ona min dollar təklif etdi. Bu məbləği özünə təhqir hesab edən Riçardson ona beş min ödənilməsini tələb etdi. Sarner etiraz etdi. Riçardson onu xəsis adlandıraraq qapını arxasınca çırpdı.

Mübahisəli ərazinin onun istədiyi tikintiyə kifayət etməyəcəyini düşünən Sarner layihənin yenidən işlənib hazırlanması üçün arxitektora tapşırıq verdi. Riçardson tikilib qurtarmış çoxmənzilli binanı görəndə, onun sakinlərini pəncərədən açılan gözəl mənzərədən məhrum etmək qərarına gəldi. Belə ki, heç kim pulsuz onun şəxsi mülkü olan küçəyə baxıb zövq ala bilməyəcəkdi.

Beləliklə, yetmiş yaşlı Riçardson uzunluğu otuz iki, eni metr yarım olan dörd mərtəbəli ev tikdirdi. Hər mərtəbədə çoxotaqlı iki mənzil var idi. İnşaat işləri tamamlanıb qurtarandan sonra o, həyat yoldaşı ilə mənzillərdən birinə köçdü.

Bina o qədər ensiz idi ki, ancaq bir nəfər pilləkənlə qalxa, yaxud dəhlizdə yeriyə bilərdi. İki nəfərin yanaşı getməsi mümkün deyildi. Heç bir otaqda eni qırx iki santimetrdən çox olan nahar stolu tapmaq mümkün deyildi, xırda mətbəx sobası isə sifarişlə hazırlanmışdı. Bir dəfə həddən artıq iri bədən quruluşuna malik olan qəzet müxbiri pilləkəndə pərçim olub qalmışdı. Sakinlərdən ikisi ona kömək etməyə çalışsalar da, uğurlu nəticə əldə edə bilməmişdilər. Nəhayət, o, alt paltarına qədər soyunduqdan sonra oradan çıxa bilmişdi.

Bu bina Kin evi adını almışdı. Ömrünün son on dörd ilini Riçardson qəlbinin və dünyagörüşünün darlığını çox yaxşı xarakterizə edən bu ensiz qəfəsdə keçirtdi 45.

1915-ci ildə Kin evi söküldü. Amma yaxşı yadımdadır ki, keçən il mən orada iki dəfə gecələmişəm. Bir neçə il bundan qabaq isə bir neçə həftə «ilişib» qalmışam. Məgər sən də bu yaxında həmin dəhlizdə sıxılıb qalmamışdınmı? Nəyisə səhv salıramsa, bağışla.

Qisas yaşayış üçün yararlı olmayan eybəcər binalar əmələ gətirir. Orada bir nəfər üçün də darısqaldır. Oraya yerləşən kirayənişinlərin bircə məqsədləri var: kiminsə həyatını dözülməz etmək. Onlar qoyulan məqsədə nail olurlar, amma eyni zamanda öz həyatlarını da dözülməz edirlər.

Rəbbin belə öyüd verməsi təəccüblü deyil: «…aranızda bir acı kök böyüyüb əziyyət verməsin və bununla bir çoxlarını murdar etməsin» (İbranilərə 12:15).

Tanrının şəfası Kin evini tərk etməyi, düşmənçiliyin dar dünyasından lütfün genişliyinə çıxmağı, tərslikdən əl çəkərək bağışlanmaya tərəf hərəkət etməyi təklif edir. Tanrı keçmişimizə şəfa verərək bizi irəli aparır.

Doğrudanmı, bu, mümkündür? Bütün bu anlaşılmazlıqlardan necə baş çıxartmalı? Keçmişdə baş verən cinsi təcavüzü necə düzəltmək olar? Ananı tərk etmiş atana qarşı olan kor-koranə qəzəbi necə soyutmaq olar? Hər dəfə səni adam yerinə qoymayanlar barədə düşünəndə, qəlbini sıxan nifrətdən necə qurtula bilərsən? Tanrı illərlə qan ağlayan ürəyi doğrudanmı sağaldacaq?

Həmin suallar Yusifə də əzab verirdi. Razılaş ki, on qardaşın səni pişik kimi qovub rədd etmələrini və birdəfəlik üz çevirib getmələrini unutmaq çətindir. Bax, buna görə də Yusif onlara həmin tərzdə cavab verdi. Onları dəhşətli ehtiyac içərisində təhqir etdi, xainlikdə ittiham edərək zindana atdırdı. «Payınızı alın, yaramazlar!»

Səni deyə bilmərəm, amma məni Yusifdə də insana məxsus zəifliklərin olması sevindirir.

O, köləliyə dözərək, qərib yerdə uğur qazandı, əcnəbi dili öyrəndi, ehtiras sınağının hücumu qarşısında titrəmədən payına düşən əzabların öhdəsindən asanlıqla gəldi. O, nümunəvi məhbus və nümunəvi baş nazir idi. Gözəl günlərin birində onun başı üzərində halə şölələnsəydi, təəccüblənməzdim. Məntiqlə Yusif qardaşlarını görəndə, əllərini göyə qaldırıb belə nida etməli idi: «Ata! onları bağışla, çünki nə etdiklərini bilmirlər» (Luka 23:34). Lakin o, başqa cür hərəkət etdi və bu, təəccüblü deyil, çünki bağışlamaq asan məsələ deyil. Acları yedizdirmək, firona müdrik məsləhətlər vermək, Rəbb istəyərsə Levililər Kitabını əzbər öyrənmək daha asandır.

Amma…

Mərc gəlirəm ki, sən heç zaman buna bənzər hadisə görməmisən. Basketbolçu cərimə xəttinə yaxınlaşır. Onun komandası rəqib komandadan bir xal hesabı ilə geri qalır. Oyunun son saniyələridir. Hər iki komandanın oyunçuları topu tutmağa hazır vəziyyətdə öz mövqelərində dayanıblar. Azarkeşlər intizar içində donub qalıblar. Çirlider qızlar 47 gözlərini topdan çəkməyərək əsəbi halda udqunurlar. Mən əminəm ki, sən heç vaxt belə hadisə ilə rastlaşmamısan. Bu əminlik məndə haradandır? Ona görə ki, buna bənzər hadisə və bu cərimə atışını yerinə yetirən oyunçu ilə mən də heç vaxt rastlaşmamışam.

O, kor idi.

Hər iki komandanın oyunçularının gözləri ona zillənmişdi. Pensilvaniya ştatının Apper-Darbi şəhərindəki orta məktəbin yuxarı sinif şagirdi Mett Stivens görmürdü, o, kor idi. Onun qardaşı səbətin polad çevrəsinin altında dayanıb əl ağacı ilə səbəti taqqıldadırdı. Mett qulaq asa-asa bir neçə dəfə topu yerə vurur və sonra topu başı üzərinə qaldıraraq atır. Məşqçinin nəyə görə kor oğlanı cərimə xəttinə qoyduğunu başa düşə bilmirik.

Qısaca desək, ona görə ki, Mettin özündən böyük qardaşı var.

Ətraflı cavab almaq üçün biz bir neçə il əvvələ qayıtmalı olacağıq. Stivenslər ailəsində hər iki gözünün torlu qişasının laylanması ilə körpə doğuldu və o, əməliyyat oluna bilməzdi. Mett beşinci sinifdə oxuyanda sol gözü, altıncı sinifdə isə sağ gözü tutuldu. Oğlan görmə qabiliyyətini itirsə də, onun böyük qardaşının görməsi hər ikisinə kifayət edirdi. Uşaq vaxtı Co Mettə mümkün olmayanları yerinə yetirməyə — konki və velosiped sürməyə, futbol oynamağa kömək edirdi. Sonralar Co basketbol komandasının məşqçisi olanda kiçik qardaşını təşkilat-təsərrüfat işləri üzrə özünə köməkçi təyin etdi. Mett öz komandasının nə məşqlərində, nə də oyunlarında iştirak etmirdi, amma Conun köməyilə hər məşqdən sonra çərimə atışını yerinə yetirirdi. Oyunçular zalı tərk etdikdən sonra qardaşlar bir qədər ləngiyirdilər. Kiçik qardaş cərimə xəttində, böyük qardaş isə səbətin altında dayanaraq əl ağacı ilə çərçivəni taqqıldadırdı.

Ümumiyyətlə, bu turnirdə Mett ilk dəfə cərimə topunu atan oyunçu təyin edilmişdi. Co yarış başlamamışdan qabaq Metin oyunda iştirak edə bilməsi üçün oyunun hakimlərini və rəqib komandanın oyunçularını razı sala bilmişdi. Bu fikir hamının xoşuna gəlsə də, matçın belə vəziyyət alacağı heç kimin ağlına gəlməmişdi.

Mett komandanın altıncı oyunçusu deyildi. O, oyundan kənar idi.

Tribunalar susmuşdu, meydançada sükut hökm sürürdü. Co səbətin polad halqasını əl ağacı ilə taqqıldadır. Tribunaların birindən Mettin anası ayağa qalxır, onun əlində videokamera var. Qadın var gücü ilə kameranın titrəməməsi üçün çalışır. Mett topu döşəməyə vurur. Sonra topu başı üzərinə qaldırıb donmuş vəziyyət alır və tullayır. Tap! Mett hesabı bərabərləşdirdi! Azarkeşlərin qışqırığından az qaldı zalın tavanı uçsun. Nəhayət, tribunalar sakitləşdi. Mett yenidən halqaya dəyən taqqıltını eşidir və özünün heyrətamiz atışını edir. Tap! İkinci xal! Rəqib komandanın oyunçusu topu tutur, bütün meydan boyu pas atır və budur Conun komandasının səbətinə top atılır… yan vurma. Oyun sona çatdı və Mett bu matçın baş qəhrəmanıdır. Azarkeşlərin alqışları davam edir, bizim qəhrəmanımız isə sərbəst halda oturacağa çatmağa can atır. Tapın görək, köməyə kim gəlir? Doğrudur, Co 48.

Böyük qardaşlar şəraiti kökündən dəyişdirməyi bacarırlar. Sənin yaşadığın həyətdə dələduzlar əl-qol açıblar? Böyük qardaşın səni müdafiə edəcək. Məktəbdə səhər yeməyi üçün pulun yoxdur? Böyük qardaşın sənin yerinə verəcək. Velosipedi düz saxlaya bilmirsən? Tarazlığı necə saxlamalı olduğunu sənə o göstərəcək. Sadəcə böyük qardaşına zəng et.

Böyük qardaşın səndən güclü və təcrübəlidir.

Böyük qardaş sənin ən yaxın qohumundur və sən onun üçün qiymətlisən. Onun əsas tapşırığı sənə kömək və himayədarlıq etməkdir; məktəbdən evə qayıdanda azmamağın üçün sənə havadarlıq etməkdir; riyaziyyatdan yoxlamadan kəsilməmək üçün hazırlaşmaqda sənə kömək etməkdir; pulları boş yerə xərcləməməyin üçün səninlə mağazalarda dolaşmaqdır. Böyük qardaş sənə çətinliklər qarşısında təslim olmamağa kömək edəcək.

Kim böyük qardaşdan imtina edər? Ola bilsin ki, sən məşhur basketbolçu olmaq istəmirsən, lakin yaşamaq üçün qazanc əldə etməyə cəhd göstərirsən, dost, rəfiqə tapmağa çalışırsan, problemlərini həll etməyə can atırsan. Bütün bunları edəndə böyük qardaşa arxalana bilərsənmi?

Yaqubun oğullarının vəziyyətində bu cür arxayınçılığın çatışmadığı aydın hiss olunur. Onlar Yusifin qarşısında dayananda çox yazıq görünürdülər: qüdrətli dövlətin hökmdarının qarşısında dayanıb oğurluqda ittiham olunan dilləri topuq vuran çobanlar. Dua etməkdən başqa onların əlindən nə gəlirdi? Mərhəmətdən savayı nə diləməli? Yəhuda hökmdara danışdı ki, onların ataları qoca və zəifdir, onun oğullarından biri — Yusif həlak olub və əgər Binyamini də itirsə, o, buna dözməyib öləcək. O, hətta ailələrinin xilas olması üçün kiçik qardaşının əvəzinə cəzanı da öz üzərinə götürməyə hazır olduğunu bildirdi. Mərhəmətə nail olmağa ümid edərək qardaşlar Yusifin qarşısında üz üstə yerə döşəndilər. Ancaq ümid etdiklərindən daha çoxuna nail oldular.

«Yusif yanında duranların hamısının önündə özünü saxlaya bilməyib» (Yaradılış 45:1) saray məmurlarına və tərcüməçilərə getmələrini əmr etdi. O, üzünü əlləri ilə tutub hönkürdü. Sadəcə hıçqırıb dəsmalla gözlərini silmədi, o hönkürdü. Qabağıalınmaz kişi hönkürtüsü sükut içərisində olan saraya yayıldı. Bu, təmizlənmə — dərindən azad olmanın və yaralı qəlbin sağalmasının şəhadəti idi. İyirmi iki illik kədər və yalan sona çatdı. Onun qəlbinə hakim olmaq üçün məhəbbətlə nifrət arasındakı duel məhəbbətin uzun zaman gözlənilən qələbəsi ilə başa çatdı.

O, hönkürtüsünə ara verərək soruşdu: «…Mən Yusifəm. Atam hələ sağdırmı?» (3-cü ayə). On bir xirtdək satqıncasına tərpəndi və iyirmi iki göz böyüyüb nəlbəki boyda oldu. Hələ də dizi üstə qalan qardaşlar qımıldana bilmədilər. Onlar cəsarətsizcəsinə ətrafa boylanaraq eyni ağızdan bircə söz deyə bildilər: «Yusif?» Kiçik qardaşları onların yaddaşında boğazındakı ilgək ilə Misirə gedən karvanın dalınca düşən, qorxudan rəngi solmuş oğlan kimi qalmışdı. Qardaşlar onun əvəzində aldıqları pulu hesablayaraq Yusif haqqında fikirləşməyi belə unutmuşdular. Zəif bir yeniyetmənin qüdrətli dövlətin hökmdarına çevrilməsi necə baş verə bilərdi? Qardaşlar yenidən qul kimi alınlarını döşəməyə dirəməyə tələsdilər.

Nəhayət, Yusif hönkürtüsünü dayandıraraq əllərini üzündən çəkdi, gözünün ətrafındakı haşiyə silinmişdi, çənəsi hələ də titrəyirdi. O, yumşaq səslə dedi: «…Misirə satdığınız qardaşınız Yusif mənəm» (4-cü ayə).

Yusif qardaşlarını sakitləşdirməyə çalışdı. «Allah məni sizdən qabaq buraya göndərdi ki, sizi yer üzündə saxlasın və böyük bir qurtuluşla həyatınızı qorusun» (7-ci ayə). Bizim dövrümüzdə isə belə deyilərdi: «Hər işdə bir xeyir var».

Qardaşlar hələ də qarşılarında dayanan, onlar üçün həsrətlə hönkürən, onları öz yanına çağıran və qayğılarına qalan adama ehtiyatla baxırdılar.

«Ailələrinizin dalınca qayıdın, — Yusif göstəriş verdi, — və Misirdə məskunlaşın». O, lazım olan hər şeylə onları təmin edəcəyinə söz verdi və öz vədini sel kimi axan göz yaşları ilə təsdiq etdi. O, kreslodan qalxaraq kiçik qardaşını qucaqladı. «Yusif qardaşı Binyaminin boynuna sarılıb ağladı… bütün qardaşlarını öpdü və onların boynuna sarılıb ağladı. Bundan sonra qardaşları onunla söhbət etdilər» (14–15-ci ayələr).

Yusif bir-bir bütün qardaşlarını qucaqladı. Onu köləliyə satmağı təklif edən Yəhudanı. Çox vaxt özünü böyük qardaş kimi aparmayan, ailənin ilk övladı olan Ruveni. Şekemdə etdikləri zorakılığa görə atalarının «qəddarlıq qılıncları» (Yaradılış 49:5) 49 adlandırdığı Şimeon və Levini. Yusif onun əllərini və ayaqlarını bağlayanların, mərhəmət etmələri üçün yalvaranda ona lağ edib gülənlərin hər birini qucaqlayıb öpdü.

Yusifin böyük nifrəti düz orada, sarayın mərmər divarları arasında əridi. O, qardaşlarını danlamadı və keçmişi müzakirə etmədi. Onlar sadəcə bir-biriləri ilə söhbət etdilər. «Atam necədir? Ruven, sən elə bil kökəlmisən. Şimeon sənin sağlamlığın necədir? Levi, sən qonşuluqdakı o qızla evləndin? Uşaqların var? Ah, hətta nəvələrin də var?»

Yusifin qardaşları barədə xəbər firona çatanda, o, Yusifə dedi: «Sənin ailən — mənim ailəmdir». Bundan sonra bildiyimiz kimi, Yusif qardaşlarını yeni paltarlar və arabalarla təmin etdi. Onlar Misirin fəxri vətəndaşları statusunu aldılar. Dünənki kimsəsizlər bir anda böyük imtiyaza sahib oldular.

Yalnız o vaxt qardaşlar onlar üçün daha heç bir təhlükənin olmadığını hiss etdilər. Aclığın hələ də davam etməsinə — kənd təsərrüfatı yerləri qızmar günəşin istisindən yanmışdı — və həyatlarının qaydasında olmamasına baxmayaraq, nəhayət, onlar təhlükəsizlikdə idilər. Qardaşlar çətinliyin öhdəsindən gəldilər və sağ qaldılar. Səncə, onlar layiqli insanlar idilər? Xeyr! Sadəcə onların qüdrətli qardaşı var idi. Onların qardaşı güclü dövlətin baş naziri idi.

Uğura bax! Biz ehtiyac barədə təkcə eşitməmişik. Biz də Yusifin qardaşları kimi quraqlıq dövrünü yaşamışıq və pulun olmamasının, ehtiyatın tükənməsinin, gücün bitməsinin nə demək olduğunu yaxşı bilirik.

Biz də özümüzü onlar kimi aparmışıq: bizim üçün qiymətli olanları yaralamışıq. Əlbəttə, iş qul tacirlərinə qədər gedib çatmasa da, bizlərdən kim özündən çıxmayıb? Kim öz şəxsi maraqlarını kənara qoyaraq, yaxınlarının ehtiyaclarının qeydinə qalıb? Belələri yoxdur. Beer-Şevalı çobanlar kimi biz köməyi Ali Hökmdarda axtarmışıq. Biz müdafiə olunmağımız üçün dualar etmişik. Şübhələr bizə əzab verib — bizim kimilər üçün Onda yer tapılacaqmı? Qardaşların Yusifin sarayında əldə etdiklərini biz İsa Məsihdə tapırıq. Bizim böyük qardaşımız Ali Hökmdarımızdır.

Bu, sənin üçün yenilikdir? Yəqin ki, sən İsa Məsihi təkcə Padşah, Rəbb və Xilaskar deyil, həm də Qardaş adlandırdıqlarını eşitmisən. Bir dəfə İsa Məsih Öz şagirdləri ilə söhbət edəndə ailə üzvləri Onun diqqətini özlərinə cəmləmək istədilər. İsa Məsihin anası və qardaşları evə daxil olmayaraq Onunla danışmaq istədikləri barədə xəbər göndərdilər. İsa Məsih fürsətdən istifadə edərək çox vacib bəyanat verdi və «əlini şagirdlərinə doğru uzadaraq dedi: «Mənim anam və qardaşlarım bunlardır. Çünki kim göylərdə olan Atamın iradəsini yerinə yetirirsə, Mənim qardaşım, bacım və anam odur» (Matta 12:49–50).

Həmin gün bu səhnənin şahidi olsaydıq, İsanın «ailəsinə» nəzər salanda Onun seçiminə çaşıb qalardıq. Onun şagirdlərindən heç biri nə nüfuzlu nəslinə görə, nə də maddi vəziyyətinə görə fəxr edə bilməzdi. Peter əməlli-başlı lovğa idi. Yəhya tündxasiyyətliliyi ilə seçilirdi. Şübhəli keçmişi və dostları olan Matta haqqında heç danışmağa dəyməz. İsanın davamçılarının Onunla qohum olmaq haqqı, Yaqubun oğullarının Misirin saray məmuru ilə qohum olmaq haqqı qədər idi. Amma İsa Məsih onları qohum adlandırmağı qəbahət hesab etmədi. Onlarla olduğu kimi bizimlə də qohumluğunu camaat qarşısında elan etdi, «çünki təqdis edən Şəxsin və təqdis olunanların hamısının Atası eynidir. Bu səbəbdən İsa onları qardaş çağırmaqdan utanmayıb…» (İbranilərə 2:11).

İsa Məsih Ona yanına gələn bütün insanları ailəsinə qəbul etməklə, bizim Onun ailəsi haqqındakı təsəvvürümüzü genişləndirdi.

Yusifin həyatından bəhs edən hekayə Müqəddəs Kitabın əsas süjetinin — İsa Məsihin həyatının müqəddiməsidir. Bu iki kişinin taleyində oxşarlıqlar çoxdur: Yusif Yaqubun sevimlisi idi, İsa Məsih isə Tanrının sevimlisi olub və olaraq qalacaq (Matta 3:17-yə bax). Yusif bir çox xalqları aclıqdan qurtardı — İsa Məsih Onu dinləyən izdihamı doydurdu. Xalqı qarşıdan gələn aclığa hazırlamaq Yusifə tapşırılmışdı — İsa Məsih isə Öz xalqını əbədiyyətdə olmaq üçün hazırlamağa gəlmişdi. Yusifin müdrikliyi sayəsində anbarlarda buğda ehtiyatı çoxaldı — İsa Məsihin əlində su ən yaxşı şəraba çevrildi, beş çörək minlərlə ac adamı doydurdu. Yusif təbii fəlakətin öhdəsindən gəldi — bütün təbiət hadisələri İsa Məsihə tabe olurdu: O, fırtınanı yatırtdı və dalğaları sakitləşdirdi, bundan əlavə, ölən adama dirilməyi, şikəst adama top çiləməyi, lallara himn oxumağı əmr etdi.

Elə buna görə də Ona nifrət edirdilər.

Yusif iyirmi gümüş pula köləliyə satıldı — İsa Məsih üçün xəyanətkara otuz ödədilər. Yalan ittihamlarla Yusifi zindana atdılar — günahsız yerə mühakimə olunan İsa Məsihi çarmıxa çəkdilər. Qardaşlar Yusifi ölmüş hesab etdilər — qəbiri möhürləyən Roma əsgərləri İsa Məsih haqqında eynilə belə düşünürdülər. Yusif yenidən qüdrətli dövlətin hökmdarı kimi zühur etdi — İsa Məsihlə də eynisi baş verdi: Onun qatilləri yatarkən, şagirdləri isə ağlayarkən İsa Məsih ölülərdən dirildi, kəfəni açdı və qəbirin ağzındakı daşı kənara itələyib günəşi qarşılamağa çıxdı.

Firon Misiri idarə etməyi Yusifə tapşıraraq onu yüksəltdi — İsa Məsih Tanrı tərəfindən səmavi taxta otuzduruldu. «Allah bu qüdrətlə Məsihdə elə fəaliyyət göstərdi ki, Onu ölülər arasından dirildib səmada Öz sağında oturtdu və hər başçı, hakim, qüvvə və ağadan, yalnız bu dövrdə deyil, gələcək dövrdə də çəkiləcək hər addan Onu çox yüksəltdi. Hər şeyi Ona tabe edərək ayaqlarının altına qoydu və Onu hər şey üzərində baş olsun deyə imanlılar cəmiyyətinə verdi» (Efeslilərə 1:20–22).

Bununla da Yusiflə İsa Məsih arasındakı oxşarlıq qurtarır, çünki Yusifin idarəçiliyi insanın yerdəki həyatı ilə məhdudlaşırdı, İsa Məsihin hakimiyyəti isə əbədidir. Göylər taxtı heç zaman boş qalmış görməyəcək: İsa Məsih indi də idarə edir, Yerin iqlimi, zaman Onun səlahiyyətindədir. Dünyanın bütün təbiət hadisələri bizim görüşümüzü yaxınlaşdırmaqdan ötrü Onun əlindədir. Biz layiq olmadığımız halda Tanrının ailəsinə qəbul olunmuş övladlar kimi bu sözləri eşidə bilərik: «Mən, İsa Məsih sizin Qardaşınızam».

O bizi görən kimi gözləri yaşla dolacaq. Lakin bu, utancaqlıq deyil, sevinc göz yaşları olacaq.

O bizi çağırır: «Ey bütün yorğunlar və yükləri ağır olanlar, Mənim yanıma gəlin, Mən sizə rahatlıq verərəm» (Matta 11:28). Onun üçün bir fut da böyük məsafədir. İsa Məsih bizim Ona daha da yaxınlaşmağımızı istəyir. Onu quyuya tullayan, otuz gümüşə satan bizlər əməllərimizi yaddaşımızdan silib dəfn etmişik. «Gəlin. Gəlin. Gəlin».

Tanrı bizim qayğımıza qalır. Yusif bu həqiqəti firona çatdırmaq istəyirdi. İsa Məsih isə bizə deyir ki: «…Atanın hüzurunda Vəsatətçimiz var; O, saleh olan İsa Məsihdir» (1 Yəhya 2:1). Yusif qardaşlarını arabalarla və paltarla təmin etdi, və bizim böyük Qardaşımız vəd edib ki, «sizin hər ehtiyacınızı isə Allahım Məsih İsada olan Öz izzətli zənginliyinə görə ödəyəcək» (Filipililərə 4:19).

Gəlin Onun bizim barəmizdə olan qayğısına etibar edək.

Bizim müasirlərimiz üçün Tanrı qədim misirlilərə etdiyini edir: yerdə qalanları xilas edir. Müqəddəs Kitabın son kitabında Tanrı Öz peyğəmbərliyini təkrar edir: «Bundan sonra mən gördüm ki, hər millətdən, hər tayfadan, hər xalqdan və hər dildən olan, heç kəsin saya bilməyəcəyi böyük bir kütlə taxtın və Quzunun önündə dayanıb. Onlar ağ xalat geyinib, əllərində xurma budaqları tutublar. Uca səslə nida edirdilər: «Xilas taxtda oturan Allahımıza və Quzuya məxsusdur!» (Vəhy 7:9–10)

Bu görüntü Tanrının ürək döyüntüsünü sürətləndirir. Çünki Onun məqsədi əbədi və dəyişilməzdir —Tanrının Padşahlığında sevinəcək ailəsini toplamaq. «Çünki sizin barənizdə olan fikirlərimi Özüm bilirəm» Rəbb belə bəyan edir. «Mən sizin pisliyiniz deyil, salamatlığınız barədə düşünürəm ki, sizə ümidli bir gələcək verim» (Yeremya 29:11; kursiv mənimdir — M. L.). Ah, «barənizdə» sözünün iki dəfə işlənməsi necə də təsəlli verir. Tanrının bizim üçün uğurlu gələcək qurmaq niyyəti var. O, bütün uğursuzluqlarımızı və etdiyimiz səhvləri bizim xeyrimizə işləməyə məcbur edir. Bugünkü istənilən hadisələrin məqsədi bizi Tanrıya yaxınlaşdırmaq və Onun tərəfindən müəyyən edilmiş təyinatın icra olunmasıdır.

Qaçılmaz çətinliklərin və sınaqların öhdəsindən gələ bilməyimiz Rəbbə nə qədər etibar etməyimizdən və Onun bizim üçün olan məqsədləri ilə razılaşmağımızdan asılıdır. Bizi sanki zibil kimi quyuya atanda oradan çıxacağıq. Tanrı bu ədalətsizliyi də bizim xeyrimizə çevirə bilər. Bizim doğmalarımız bizə xəyanət edəndə biz yenə ayağa qalxacağıq. Bu ağrını da yaşamaq üçün Tanrı bizə güc verəcək. Yalan ittiham? Ədalətsizliklə həbs olunma? Ümumi tənhalıq? Ola bilsin ki, biz büdrəyəcəyik, amma yıxılmayacağıq. Nə üçün? «Hər şeyi Öz iradəsindən yaranan qərarı ilə yerinə yetirən Allahın məqsədinə görə biz əvvəlcədən təyin edilərək Məsihdə irs aldıq…» (Efeslilərə 1:11). Hər şey istisnasız hər şey deməkdir. İsa Məsih «Onun vasitəsilə, çarmıxda axıdılan qanı ilə barışıq yaradaraq həm yerdə, həm də göylərdə olan hər şeyi Özü ilə barışdırmağa razı oldu» (Kolosselilərə 1:20) və bu həyatda hər şey bizi həmin kulminasiya anına yaxınlaşdırır.

Yalnız Tanrıya məlum olan lazımi vaxtda biz evə — Kənan torpağına qayıdacağıq. O vaxta qədər isə Qardaşınla bacardığın qədər yaxın olmağa çalış.

Qeyri-adi cərimə toplarından sonra Mett Stivens oxuduğu məktəbin qəhrəmanına çevrildi. Hər bir oğlan onunla tanış olmağa can atırdı. Hətta çirlider qızlar da onunla tanış olmağa hazır idilər. Belə bir şayiə gəzirdi ki, Mett onlardan birini buraxılış gecəsinə dəvət etməyə hazırlaşır. Böyük qardaş çiynini dayaq kimi söykəyəndə bizim həyatımız möcüzəli surətdə dəyişilir.

Sən bacararsan. Sən güclü olduğun üçün deyil, sənin Qardaşın güclü olduğu üçün bacararsan. Sən layiq olduğun üçün deyil, sənin Qardaşın layiq olduğu üçün bacararsan. Sən dahi olduğun üçün deyil, sənin böyük Qardaşın — Ali Hökmdar dahi olduğu üçün bacararsan. O, göylərdə sənin üçün yer saxlayıb.

Con Qlenn qırıcıları necə idarə etməyi bilir. O, İkinci Dünya Müharibəsində əlli doqquz, Koreya müharibəsi zamanı isə doxsan hərbi uçuş edib. Sürətdə ona çatan yox idi — 1957-ci ildə bütün qitələrarası uçuşda o, sürət rekordunu vurdu. Con Qlenn kosmosda da olub. O, 1962-ci ildə orbital kosmik uçuş həyat keçirən ilk Amerika astronavtıdır 50. Bundan başqa, o, seçkilərdə də qalib gələ bilir: 1974-cü ildən 1999-cu ilə qədər o, Ohayo ştatından senator olub.

Con Qlenn çox işin öhdəsindən gələ bilir: o, alovlu nitqlər söyləməyin ustasıdır, dövlət komissiyalarına rəhbərlik edir, kitablar yazır. Lakin bütün istedadına və uğurlarına baxmayaraq, onun bacarmadığı bir iş var: Con hələ də öz arvadı ilə vidalaşmağı öyrənə bilməyib.

Onlar Ohayo ştatının Nyu-Konkord şəhərində birlikdə böyüdükləri üçün az qala bir-birini bələkdə olandan tanıyırdılar. Bütün xalqın sevimli astronavtı və senatoru Con Qlenndən soruşsan, o sənə deyəcək ki, ailəsində əsl qəhrəman — onun 1943-cü ildə evləndiyi qızdır.

Enni pəltəkliyin ağır formasından əziyyət çəkirdi. Onun 85%danışıq cəhdi əbəs yerə olurdu. O, nə telefonla danışa bilir, nə restorana sifariş verə bilir, nə də ki taksi sürücüsünə hara getməli olduğunu başa sala bilirdi. Univermaqda kömək üçün kiməsə müraciət etməkdən söhbət belə gedə bilməzdi. Enni lazım olan malı axtarmaq üçün saatlarla mağazanı gəzməyə hazır idi, bircə heç kimlə danışmasın. Ailədə baş verə biləcək istənilən fövqəladə vəziyyət onu qorxudurdu, çünki 911 nömrəsini yığıb Xilas xidmətinin operatoruna vəziyyəti izah edə biləcəyinə şübhə edirdi.

Vidalaşmaqla bağlı çətinlik də bundan ibarət idi. Həyat yoldaşı ilə ayrılıq Con üçün dözülməz idi, buna görə də bu iki nəfər özlərinə vida mərasimi icad etdilər. Hər bir reys və yaxud işgüzar səfərdən qabaq ər-arvad bu cür vidalaşırdılar:

— Tindəki mağazadan bir qutu saqqız alıb gəlirəm, — Con deyirdi.

— Gecikmə, — Enni cavab verirdi. Beləcə Con Yaponiyaya, Koreyaya, yaxud da kosmosa yollanırdı.

İllər keçdikcə intensiv terapiya sayəsində Enninin danışığı yaxşılaşdı və aydın olmağa başladı, onun özünə əminliyi artdı, amma ər-arvad arasındakı münasibətdə «əlvida» sözü dəyişilməz qaldı. 1998-ci ildə senator Qlenn kosmonavtlıq tarixində baş astronavt oldu. O, yenidən «Discovery» gəmisində kosmosa uçdu. Uçuş qabağı ənənələrinə uyğun olaraq o, həyat yoldaşına dedi: «Tindəki mağazadan bir qutu saqqız alıb gəlirəm», ancaq bu dəfə ona kiçik hədiyyə də təqdim etdi: bir qutu saqqız. Con sağ-salamat evə dönənə qədər Enni onu düz ürəyinin üstündə döş cibində saxladı 51.

Əlvida. Heç kim bu sözü demək istəmir: nə astronavtın həyat yoldaşı, nə məktəbəqədər uşaq anası, nə gəlin atası, nə xəstəxanada arvadına baş çəkən ər, nə də qəbrin kənarında əri ilə vidalaşan qadın.

Sonuncu hadisədə «əlvida» sözünə xüsusilə nifrət edirik. Ölüm — dözülməz ayrılıqdır. Mən bu sətirləri yazarkən ürəyimdə vidalaşmanın acısı yaşayır. Son yeddi gün ərzində məbədimizdə körpə uşaqdan başlayaraq doxsan dörd yaşlı dostuma qədər beş yas mərasimi olmuşdu. Bu kədər qəlbimdə iz qoymaya bilməzdi. Mən məyusluğa qapıldım və xiffət çəkməyə başladım. Təsəlli axtararaq düşündüm: «Yaxşı görək, Maks. Səbirli ol. Axı ölüm həyatımızın ayrılmaz hissəsidir».

Elə həmin an da öz-özümə etiraz etdim: «Heç də elə deyil!» Həyatın bir hissəsi bu dünyaya doğulmaqdır, eləcə də nəfəs, gülüş, sevən ağuş və yatmamışdan qabaq öpüşdür. Ölümün buraya nə aidiyyəti var? Biz «əlvida» demək üçün yaradılmamışıq. Allahın ilk planında son nəfəsli ölüm və ürəyin son döyüntüsü olmadığı kimi, heç bir vidalaşma da yox idi.

Ölüm qəsbkar, təcavüzkardır, Luvrun şah əsərlərinin fonunda karandaşla çəkilmiş cızma-qaralardır. Ölüm qaydaya qarşıdır. Nəyə görə Tanrı mənə birlikdə balıqçılıq etdiyimiz dost versin və sonra onu məndən ayırsın? Nəyə görə O, qadına ana olmaq qismət edir və qəflətən onun övladını həyatdan, özünü isə bu sevincdən məhrum edir? Bunu necə izah edəcəyin vacib deyil, vidalaşmada nəsə qeyri-təbii bir hiss var.

Yusif və Yaqub. Hər ikisinin ürəyi bir-biri ilə vidalaşmanın ağır zülmü altında əzilirdi. Qardaşlar Yaqubu Yusifin ölüm xəbəri ilə aldatdılar. Qana batırılmış paltarını Yaquba verib vəhşi heyvanın Yusifi parçaladığını dedilər. Yaqub bu qəmli xəbərdən çox kədərləndi, «…öz paltarını cırdı və belinə çul bağladı; o, uzun müddət oğlu üçün yas tutdu» (Yaradılış 37:34).

Onun ağlamaqdan gözləri tutuldu və qəlbi qubar bağladı. Onun üçün ən əziz olan iki adam onu tərk etdi: Rəhilə öldü, Yusif isə həlak oldu. Bir az da keçsəydi, patriarx özü də onların ardınca gedəcəkdi. «Bütün oğulları və qızları ona təsəlli vermək üçün yığışdı, ancaq o, təsəlli tapmaq istəməyib dedi: «Kədərlə oğlumun yanına — ölülər diyarına enəcəyəm». Beləcə atası onun üçün ağladı» (35-ci ayə).

Yusif də eynilə həmin kədərin içində qovrulurdu. İyirmi il keçmişdi, amma doğma yurd-yuvasından bir dənə də olsun səs-səmir yox idi. Ad günləri, mərasimlər, məhsul bayramı… O, doğmalarını heç vaxt yaddan çıxartmırdı.

Yusif özünü qardaşlarına tanıdandan sonra ilk əvvəl soruşdu: «…Atam hələ sağdırmı?» (Yaradılış 45:3). Onun birinci sualı bu oldu: «Atam necədir?» Onun əsas qayğısı ailənin birləşməsi idi. Yusif qardaşlarına ailələrini Kənandan götürüb onlarla birlikdə Misirə qayıtmağı tapşırdı.

 — Göydələn siluetində olan o dağıntını görürsünüzmü?

Mən irəli əyilərək Frenk adlı dolu bədənli sürücünün şəhadət barmağının tuşlandığı istiqamətə baxdım. Onun köynəyinin yaxalığı çox dar idi, kök əlləri ilə sükandan tutmuşdu.

Ön şüşədən Aşağı Manhetten binasının hasarını göstərib əlavə etdi:

— Əvvəllər bu yerdə Əkizlər binası ucalırdı. — Onun göstərdiyi ərazini görə bilmədiyimi düşünüb izah etməyə başladı: — Göydələnin sağ tərəfində təpəsində şpil olan silueti görürsünüzmü? Hələ üç gün bundan əvvəl orada Ümumdünya ticarət mərkəzi ucalırdı. Hər gün körpüdən keçəndə onu görürdüm. Onun çox əzəmətli görünüşü var idi! Körpünün üstündən keçəndə onu görmədiyim vaxt həyat yoldaşıma zəng edib ağladım.

Dağıntının episentrinə çatanda yolun hərəkət hissəsində düzülmüş çoxlu təcili yardım maşınlarının yanından ötüb keçdik. Həlak olanların qohumları Ailə Sağlamlıq Mərkəzinin darvazasına toplaşmışdılar. Həmin yer «Təsəlli» adlı üzən hospitalın yaxınlığında idi. Hamı xəbər gözləyirdi, lakin vaxt keçdikcə sağ qalan kiminsə tapılacağına ümid azalırdı.

Üç yoxlama-buraxılış məntəqəsini geridə qoyub maşını saxladıq və sonuncu yarım mili piyada getdik. Keçən həftə bu səkilər mobil telefonla valyuta məzənnələri barədə danışan boz flanel kostyumlu 54 adamlar tərəfindən zəbt olunmuşdu. Bu gün isə səkilər çınqıl və zibil qalaqları ilə dolu idi, havaya tüstü hopmuşdu. Hər nəfəs alanda ciyərlərimin nə ilə dolduğu barədə düşünməməyi qərara aldım.

Mən yanğın görəcəyimi gözləmirdim, amma yağışa və yanğınsöndürən maşınların tonlarla su boşaltmasına baxmayaraq, qüllələrin dağıntıları üzərində hələ də alov dilləri «püskürürdü». Qonşuluqdakı binalarda güclü zədələr görəcəyimi də gözləmirdim, onlardan demək olar ki, heç birində sınmamış pəncərə qalmamışdı. Ümumdünya ticarət mərkəzinin üçüncü korpusu olan «Marriot» oteli də dağılmışdı. Başqa vaxt olsaydı, bu, sensasiyaya çevrilərdi.

Lakin məni ən çox heyrətləndirən həm özümün, həm də ətrafdakı insanların donub qalması idi. Təxminən iyirmi nəfərə yaxın sarı rəngli uniformalı yanğınsöndürən cərgə ilə yanımızdan ötüb keçdi. Elə o qədər də yanğınsöndürən bizə tərəf gəlirdi. Onlar növbəni dəyişdilər. Yeni gələn yanğınsöndürənlərin üzləri sərt idi, amma onların əvəz etdikləri yanğınsöndürənlərin üzləri isə daha sərt idi. Yanğınsöndürənlərin baxışları dostlarının altında qalıb öldüyü tirlər kimi poladdan idi.

Hamı kimi mən də şok vəziyyətində idim: nə göz yaşı, nə də boğazımda qəhər vardı, sadəcə donub qalmışdım. «Bu dağılmış binaların altında minlərlə insan həlak olub», — mən gözlərimi tüstülənən dağıntıdan çəkmədən fikirləşirdim. Amerikanın başına gələn faciə hələ də mənə çatmırdı. Mənə elə gəlirdi ki, indi rejissorun əmri eşidiləcək: «Kamera! Dayan! Çəkildi!» Bundan əlavə, butafor dağıntıların arxasından qrimlənmiş aktyorların çıxdığını görmək istəyirdim. Lakin kino çəkilişi yox idi, yalnız sındırılmış armaturlar və beton parçaları var idi.

Həmin gün axşam Ailə Sağlamlıq Mərkəzinin girişini qoruyan polis zabiti ilə söhbət etdim. O, şəkillər yapışdırılmış faner lövhənin qarşısında dayanmışdı. Ağlaşma Divarına bənzəyən faner lövhəyə itkin düşənlərin qohumları öz yaxınlarının şəkillərini yapışdırmışdılar. Mən ondan bu şəkillərə baxmaq üçün yaxınlaşan insanların üzlərində hansı ifadənin olduğunu soruşdum.

— Heç nə, — o dedi. — Tamamilə heç nə.

— Onlar ağlayırdılar?

— Xeyr.

— Bəs siz? Siz ağlayırdınız?

— Hələ ki yox. Mən göz yaşlarımı bacardıqca dərində gizlətmişəm.

Baş verənlərin gerçək olduğuna inanmaq istəməyənlər, sanki anestetik 55 qəbul etmişdilər.

Bu insanların nə hiss etdiklərini təsəvvür etmək çətin deyil. Fəlakətlər ayağımızın altından torpağı qaçırmağa və bizi ümidsizlik burulğanına salmağa qadirdir.

Yenə də Yusifin müasirlərinin başına gələn bəlaya qayıdaq. «Aclıq getdikcə o qədər gücləndi ki, heç bir ölkədə çörək tapılmadı. Misir və Kənan ölkələrinin əhalisini aclıq taqətdən salmışdı» (Yaradılış 47:13).

Yusif qardaşları ilə barışmaq üçün böyük səy göstərdi və eyni zamanda ölkəni düçar olduğu təbii fəlakətdən xilas etməyə davam edirdi. Yer üzünə son damla yağışın yağmasından artıq iki il keçirdi. Səmanın gömgöy rəngi göz qamaşdırırdı. Günəş amansızlıqla yandırırdı. Yer üzü səhraya çevrilmişdi, üfüqə qədər leş sümükləri ilə örtülmüşdü və hər yerdə son dərəcə ümidsizlik hiss olunurdu. Quraqlıq kənd təsərrüfatı ərazilərini məhv etmişdi. Kənd təsərrüfatı əraziləri ilə yanaşı məhsulun da məhv olması aclığa gətirib çıxartmışdı. Adamlar kömək üçün fironun yanına gələndə o dedi: «…Yusifin yanına gedin, onun dediyini edin» (Yaradılış 41:55).

Yusifin qarşısında nə az, nə çox, təbii fəlakət kimi işin öhdəsindən gəlmək məsələsi dayanırdı!

İndi isə fəlakətin miqyasını onun nəticələrindən birinin miqyası ilə müqayisə edək. İllər keçdi və xalq Yusifə dedi: «…Sən bizim canımızı qurtardın. Qoy ağamızın gözündə lütf tapaq, biz fironun köləsi oluruq» (Yaradılış 47:25).

Gördüyümüz kimi xalq sakitliyini qoruyub saxlamışdı. Şərait nəzarətdən çıxmaq və təbii fəlakət dalğasına çevrilmək təhlükəsi qarşısında idi. Misirlilər hakimiyyəti tənqid etmək əvəzinə, demək olar ki, ona öz minnətdarlığını bildirdilər. Bu, bizdə Yusifin böhran idarəetməsi üzrə kurs bitirməsi barədə fikir yaratmırmı? Əgər oxumuşdusa, bir qədər sonra qardaşlarına dediyi sözləri məhz orada öyrənmişdi: «…Çünki Allah həyatınızı qorumaq üçün məni sizdən qabaq buraya göndərdi. Artıq iki ildir ki, ölkədə aclıqdır, hələ beş il də əkin-biçin olmayacaq. Allah məni sizdən qabaq buraya göndərdi ki, sizi yer üzündə saxlasın və böyük bir qurtuluşla həyatınızı qorusun» (Yaradılış 45:5–7).

Yusif böhran vəziyyətinin qiymətləndirilməsində əvvəldən axıra kimi Tanrıya müraciət etdi. Onun anlayışına görə aclığın təşəbbüskarı Tanrı idi, onu keçməyə də Tanrı kömək edəcəkdi və Tanrı bir dəqiqə belə şərait üzərində idarəetməni itirməmişdi. «Tanrı… aclıq… Tanrı».

Bəs gündəlik problemlər barədə sənin təhlilin necə səslənir?

— İqtisadiyyat… iqtisadiyyat… iqtisadiyyat… iqtisadiyyat…

— Boşanma… boşanma… boşanma… boşanma…

— Deyingən arvad… deyingən arvad… deyingən arvad… deyingən arvad…

Sən Tanrının qüdrəti barədə şəhadət etmək əvəzinə, problemlərin haqqında böyük həvəslə şikayət edirsən? Belə olan halda, həyatının bal kimi olmadığı təəccüblü deyil, çünki belə etməklə Tanrının sənin problemlərində iştirak etmədiyini və onları həll etmədiyini bildirirsən.

Amma bu, heç də belə deyil. Hətta Misirdəki aclıq da Tanrının planının həyata keçməsinə kömək etdi.

Bu yaxınlarda dostumla birlikdə səhər yeməyi yeməkdən zövq almışdım. Bir fincan çay içərək söhbətimizin böyük hissəsini onun on dörd yaşlı oğlunun səhhətinə həsr etdik. Yeddi il bundan qabaq oğlanın dalağında bədxassəli şiş aşkar edilmişdi. Bu qorxunc xəbərin dalınca bir neçə ay gərgin dualar və kimyaterapiya kursları oldu. Uşaq sağaldı. O, hal-hazırda öz məktəbinin futbol komandasında oynayır və onkoloji xəstəxanadakı müalicə barədə düşünməyi də unudub.

Dostumun danışdığı hadisənin bir hissəsi mənə daha maraqlı gəldi. Bu, oğlanda şişin tapılmasından əvvəl baş verən hadisədir. Onun yeddi yaşı olanda bütün həmyaşıdları kimi öz xalası oğlanları ilə zarafatlaşarkən onlardan biri təsadüfən ayağı ilə onun qarnına təpik vurmuşdu. Kəskin ağrı valideynləri öz oğullarını xəstəxanaya aparmağa vadar etdi. Xəstənin vəziyyətindən narahat olan həkim bütün qarın boşluğunun müayinə olunmasını israr etdi və oğlan cərrahın yanına göndərildi. Cərrah bədxassəli şiş olduğunu aşkar edib əməliyyatla onu götürdü. Şiş götürüləndən sonra dostum oğlundakı onkoloji xəstəliyin nə vaxtdan başladığını öyrənmək üçün müalicə edən həkimin fikrini soruşdu. Həkim dəqiq cavab verməkdə çətinlik çəkdi, anacaq onun fikrincə, şişin forma və ölçüsünə görə o, iki-üç gün idi ki, əmələ gəlmişdi. «Deməli, — mən nəticə çıxardıb dedim, — Tanrı qarına dəyən o zərbədən sənin oğlunun vaxtında əməliyyat olunması üçün istifadə edib».

Bundan başqa, sizin üçün İzabellanın hekayəsini də danışmaq istəyirəm. Onun həyatının ilk üç il yarımı Nikaraquada yetimlər üçün olan sığınacaqda keçib. Qızın nəinki ata-anası var idi, heç onu nə vaxtsa övladlığa götürüləcəyinə ümid yox idi. Get-gedə bu ümid daha da azalırdı. Digər yetimlərlə də vəziyyət eyni idi.

Günlərin bir günü onun barmağı qapının arasında qaldı. Bu hadisə qızcığaz başqa uşaqların ardınca meydançada oynamaq üçün çıxanda baş verdi. O, kəskin ağrının təsirindən bərkdən çığırdı. Belə bir sual yaranır: nə üçün Rəbb bu bədbəxtliyin baş verməsinə imkan verdi? Nə üçün belə qüdrətli və rəhmli Tanrı onsuz da qüssə içində olan məsum uşağı ağrıdan müdafiə etmədi?

Bəlkə bu vasitə ilə O, yaxınlıqda yerləşən oyun otağındakı övladlığa uşaq götürmək istəyən amerikalı Rayan Şnokun diqqətini cəlb etmək istəyirdi? O, həyat yoldaşı Kristina ilə birlikdə artıq bir neçə ay idi ki, övladlığa uşaq götürmək istəyirdi. Yaxınlıqda işçilərdən heç kim olmadığından Rayan özü köməyə tələsdi: o, həyətə qaçdı, İzabellanı qucağına götürüb onu sakitləşdirdi.

Bir neçə ay ərzində Rayan və Kristina övladlığa uşaq götürməklə bağlı arzularından əl çəkməyə hazırlaşanda, İzabellanı xatırladılar və sonuncu dəfə cəhd etmək qərarına gəldilər. Bu- dəfəki cəhdləri baş tutdu, indi İzabella uğurlu və xoşbəxt amerikan ailəsində böyüyür.

Qarına dəyən təpik?

Qapı arasında əzilən barmaq?

Tanrı ağrı vermir, lakin O, əlbəttə ki, onu bizim xeyrimizə çevirə bilər. «…O, bəxtiyarlıq mənbəyi olan tək Hökmdar, şahların Şahı və ağaların Ağasıdır» (1 Timoteyə 6:15). «Göylər yer üzündən nə qədər yüksəkdirsə, Onun yolları da sizin yollarınızdan o qədər yüksəkdir» (Yeşaya 55:9-a bax). «Onun hökmləri necə də ağlasığmaz, yolları necə də anlaşılmazdır» (Romalılara 11:33-ə bax)! Bizim ağlımız Tanrının planlarını həmişə dərk edə bilmir. Məgər bu fakt Tanrının məqsədinin xeyirxahlıq olduğunu güman etməyimizə mane olur? Yusif Tanrının nəinki onun problemlərindən xəbərdar olduğunu, hətta tamamilə onun tərəfində olduğunu bildiyindən bu tapşırığın öhdəsindən çox yaxşı gəldi.

Bu, ona Tanrı tərəfindən verilmiş müdrikliklə silahlanaraq yaxınlaşan böhranı imanla qarşılamağa imkan verdi. Yeddi məhsuldar ildə o, buğdanın artığını toplayaraq anbarlara yığdı və növbəti yeddi ildə ehtiyacı olanlar arasında bölüşdürdü. Adamların azuqələri qurtaranda Yusif məhsulu onlara pul, ev heyvanları ilə dəyişərək və yaxud daşınmaz əmlaklarını girov götürərək verdi. O, ölkədəki iqtisadi vəziyyəti stabilləşdirərək əhalinin maliyyə savadsızlığının qayğısına qaldı. «Məhsul yığılanda onun beşdə birini firona verin. Qalanını isə tarlalara səpmək və qida kimi istifadə edin» (Yaradılış 47:24-ü müəllifin öz sözü ilə nəql etməsi).

Bu cür iqtisadi strategiya əbədiləşdirilməyə layiqdir. «Yeddi il qənaət edib saxla. Yeddi il sat və səylə idarə et». Bundan asan nə var?

Burada sıxıntıdan başqa heç bir möcüzə yoxdur.

Bütün bunlar nədənsə həddən artıq adi görünür. Sual oluna bilər ki, bəs Qara dənizin aralanmış suları, Yerixonun uçmuş divarları və yaxud dirilmiş Lazarın qəbirdən çıxması harada qaldı? Faciəli vəziyyətin həll olunması üçün daha güclü hərəkət tələb olunur, elə deyilmi? Mütləq deyil.

Biz heç bir əsas olmadan insanın ruhaniliyi ilə onun istedadının ətrafdakılarda yaratdığı unudulmaz təəssürat arasında bərabərlik işarəsi qoyuruq. Həvari Peter xəstələri sağaltdı, həvari Paul ölüləri diriltdi, lakin hər bir Peterin və Paulun yanına onlarla Yusiflər — idarəetmə ənamları ilə təchiz olunmuş kişilər və qadınlar gəlirlər. Onların qətiyyətli rəhbərlikləri sayəsində Tanrı xalqları xilas edir. Yusif heç vaxt xəstələri sağaltmamışdı, ancaq o, xəstəliyin yayılmasının qarşısını aldı. Yusif heç vaxt ölüləri diriltməmişdi, amma insanları aclıqdan, ölməkdən qurtardı. O, plan tərtib edərək dəqiqliklə ona əməl etdi. Buna görə də bir çoxları sağ qaldı. Yusif sakit və səliqəli hərəkət planı ilə silahlanaraq qələbə çaldı.

Britaniya hökuməti Almaniya ilə müharibəyə başlayanda İnformasiya Nazirliyinə bir neçə variantda təşviqat şüarları yazılmış plakatlar işləyib hazırlamağı və çap etdirməyi tapşırdı. Məqsəd əhali arasında ruhlandırıcı şüarlar yaymaqdan ibarət idi. Plakatlarda ciddi şriftdən, aydın rəng çalarlarından (iki rəngdən artıq olmazdı) istifadə edilməsi və VI Georqun tacının (yeganə qrafik element kimi) orada təsvir olunması tələb olunurdu.

İlk plakat 1939-cu ildə çıxarılmış və ictimai yerlərə yapışdırılmışdı:

Həyat bizim hər birimizə badalaq vura bilər. Kimsənin bu badalaqdan qaçması mümkün deyil. Nə gözlənilmədən ərinin sevgi macərasından xəbər tutan qadın, nə əliəyri şəriki tərəfindən investisiyaları mənimsənilən biznesmen, nə romantik görüşün gözlənilmədən hamiləliyə gətirib çıxardığını aşkar edən yeniyetmə qız, nə də qasırğanın yaratdığı həlledilməz problem və iztirablar üzündən imanı sarsılan pastor, bir sözlə, heç kimin bu badalaqdan qaçması mümkün olmayıb.

Həyatda çətinliklərin bizdən yan keçəcəyini düşünmək bizim tərəfimizdən axmaqlıq olardı.

Pisliyin həmişə qalib gəldiyini düşünmək isə daha böyük axmaqlıqdır.

Müqəddəs Kitabın səhifələrindən daima iman səsi gəlir: Tanrı bədbəxtliklərimizi bizim salehliyimizə çevirir. Ola bilsin ki, sən bu kitaba öz problemlərinin həlli yollarını axtarmaq üçün müraciət etmisən. «İztirablardan qələbəyə beş addım». Məyus etdiyim üçün bağışla. Məndə sənin üçün nə möcüzələr yaradan sözlər, nə də sehrli çubuq var. Lakin mən istənilən nağıl düsturundan daha yaxşı nəyisə, daha doğrusu, Kimisə tapmışam. Mən Tanrı barədə danışıram. Tanrı bizim həyatımızın mərkəzi olanda bütün bədbəxtliklərimiz bizim yaxşılığımıza çevrilir.

Məgər Yusifin hekayəti bu barədə şəhadət etmirmi? Bir-birinin ardınca üzərinə ailə tərəfindən tərk edilmə, sürgünlük, köləlik, zindan kimi bəlalar tökülən insan sınaqdan qələbə ilə çıxa bildi və dövrünün qəhrəmanına çevrildi. Onun qardaşlarına olan son müraciətlərindən birində deyilir: «Baxın siz mənə qarşı pis fikrə düşdünüz, lakin Allah onu yaxşı işə çevirdi…» (Yaradılış 50:20).

Bəla, Tanrı, yaxşılıq — bunlar Müqəddəs Kitabın səhifələrində bütün süjetlər tərəfindən ən çox təkrarlanan «istinad nöqtələri»dir.

Əyyubun həyatına onu yoxlamaq və sınamaq üçün bəla gəldi. O, gücü çatan qədər mübarizə apardı. Amma sonda Öz suverenliyini bəyan edən və Öz həqiqətini elan edən Tanrı işə qarışdı. İblisin qərəzli hücumunun hədəfinə çevrilən Əyyub Tanrını seçəndə bütün aləmə Onun salehliyini bəyan etdi. Bəs nəticədə nə oldu? Yaxşılıq.

Musanın həyatına bəla qəzəblə daxil oldu. Bu qəzəb də həmvətənlilərinin xilası üçün onun misirli nəzarətçini öldürməsinə səbəb oldu. Amma burada Tanrı müdaxilə etdi. Musanın ağlı başına gəlsin deyə Tanrı onu qırx il müddətinə səhraya göndərdi. Sonda Musa Tanrını seçdi və döyüşçü deyil, xilaskar-pastor oldu. Bəs nəticədə nə oldu? Yaxşılıq.

Davudun həyatına bəla gəldi: o zina etdi;

Danielin həyatında: o, əsir aparıldı və qürbətdə qaldı;

Nehemyanın həyatında: onun Yerusəlimi düşmənlər tərəfindən dağıdılmışdı.

Lakin Tanrı vəziyyətə müdaxilə etdi və Onun sayəsində Davud lütfün carçısı olan məzmurçu, Daniel qürbət ölkədə hakim oldu, Nehemya isə Babilin vəsaiti hesabına dağılmış Yerusəlimi bərpa etdi.

Nəticədə nə oldu? Yaxşılıq.

Yaxşılığın qələbəsi göz qabağındadır!

Bəs İsa Məsih? Onun Yer üzündəki həyatında neçə dəfə bəla yaxşılığa çevrilmişdi?

Bet-Lexem mehmanxanasının sahibi İsanın valideynlərini kandardan içəri buraxmadı və onlar üçün tövlədən başqa heç yerdə yer tapılmadı. Bəla! Tanrı tövlədə doğuldu — bu dünyanın gözdən-könüldən uzaq bir guşəsində. Yaxşılıq.

Toyda şərab qurtardı. Bəla! Bəyin və gəlinin qonaqları İsa Məsihin ilk möcüzəsinin şahidləri oldular. Yaxşılıq.

Fırtına az imanı olan həvariləri dəhşətli dərəcədə qorxutdu. Bəla! Suyun üstü ilə gələn İsa Məsihi gördükdə onlar imanda böyüdülər. Yaxşılıq.

Beş min adam ailələrini necə yedizdirəcəklərini bilmirdi. Məsihin şagirdlərinə qoşulmaq üçün uğursuz gün idi. İsa Məsih bir səbət çörəyi bulka dükanına çevirdi — Onun şagirdi olmaq üçün ecazkar bir gün idi.

İsa Məsihlə birlikdə bəlalar həmişə yaxşılığa çevrilir. Bu yaxşılığın olması gecəni əvəzləyən gündüz kimi mütləqdir. Üstəlik də ruhani azadlığa gətirib çıxarır.

Təpədəki çarmıxı görürsən? Roma əsgərlərinin tabutun qapağına sonuncu mismarı necə vurduqlarını eşidirsən? İsa Məsihin düşmənləri bədxahlıqla gülümsəyirlər. İblisin qulları qələbə intizarındadır. O, əllərini ovuşdura-ovuşdura pıçıldayır: «Axır ki, bu dəfə qələbə mənimdir».

Kədərli cümə günü və sükut içərisində keçən şənbəyə baxanda onun haqlı olduğunu düşünmək olardı: Məsihin döyülməkdən parça-parça olmuş bədəni və Onun ölümqabağı son nəfəsi, nalə çəkən Məryəm, torpağı suvaran müqəddəs qan damcıları. Tanrı Oğlunun davamçıları gün batmadan öncə onu çarmıxdan götürdülər, Roma keşikçiləri qəbri möhürlədilər və yer üzərinə qatı qaranlıq çökdü.

Ancaq iblisin qəti qələbə hesab etdiyi bəlanı Tanrı yaxşılığın tam qələbəsinə çevirdi. Tanrı qəbrin girişindəki daşı kənara itələdi və dəfn olunduğu yeri gülümsəyərək tərk edən dik qamətli İsa Məsihi dirilmə günü qarşıladı. Əgər diqqətlə baxsaq, iblisin quyruğunu qısaraq Ondan necə sürətlə uzaqlaşdığını görərik. Axı mən nə vaxt Ona qalib gələ biləcəyəm?» — deyə iblis donquldanır.

Heç vaxt. İsa Məsihin, Yusifin və minlərlə başqa imanlıların hekayələri bizi əmin edir ki, iblisin planlaşdırdığı pislik son nəticədə Tanrının əlində yaxşılığa çevrilir.

Kristina Keyn bunun canlı sübutudur. Beş futluq və üç düymlük coşqun enerji, ehtiras və məhəbbəti təsəvvür etməyə çalışın və siz o zaman mənim avstraliyalı rəfiqəm barədə az da olsa təsəvvürə malik olacaqsınız. Kristinanın yanında olmaq Yusifin müasir variantı ilə eyni süfrə arxasında əyləşmək deməkdir. O, müasir dünyanın ən böyük bəlalarından biri olan seksual köləliklə mübarizə aparır. Onu demək olar ki, evdə tapmaq olmur: Kristina ilin on ayını müxtəlif ölkələrə və kontinentlərə gedir, prezidentlərlə, nazirlərlə və parlament üzvləri ilə görüşürdü. O, bütün sutenyorlar üçün təhlükə və mütəşəkkil cinayətə qarşı qorxmaz mübarizdir. Kristinanın və onun sadiq Köməkçisi olan Tanrının yaxın gələcəkdə seksual köləlik adlı sosial pisliyin tabut qapağına sonuncu mismarı vuracaqlarına şübhə etmirəm. Dünyagörüşü ciddi transformasiyaya uğrayan qadın valehedici nikbinliyə malikdir!

Kristinanın otuz yaşı olanda valideynlərinin doğma olmadıqlarını bilərək şok yaşamışdı. Onu tərbiyə edən ər-arvad bunu ondan gizlətmişdi. Kristina həqiqəti öyrənəndən sonra öz bioloji valideynlərini axtarıb tapmaq qərarına gəlmişdi.

Onun doğulmasını təsdiq edən rəsmi sənəddən anasının Panayota adlı yunan qadın olduğunu öyrəndi. «Atasının adı» yazılmış xanada isə «naməlum» yazılmışdı. Kristina danışır ki, «gözlərini bu sözə zilləyərək onun üçün bu qədər vacib olan bir insanın yeddi hərfli bir sözə necə çevrilə biləcəyini başa düşməyə çalışırdı və bu sözün özü onun üçün həddən artıq yersiz görünürdü» 58.

Bu, hələ hamısı deyil. «Uşağın adı» yazılan xana beş hərfli sözdən ibarət idi: «adsız».

Beləliklə, uşağın atası «naməlum», uşaq özü isə «adsız» idi. Bu sənəddən belə məlum olurdu ki, Kristina Keyn «23 sentyabr 1966-cı ildə verilmiş 2508 saylı doğum haqqında şəhadətnamə»dən ibarət idi 59.

Öz doğma valideynləri tərəfindən atılmaqdan daha pis nə ola bilər? Amma ola bilər. Öz doğmaların hesab etdiyin, köməksizliyindən istifadə edib sənin uşaqlıq illərini cəhənnəmə çevirən insanlar tərəfindən seksual zorakılığa məruz qalmaq. On iki il qarşısı heç kim tərəfindən alınmayan iyrənc zorakılıq!…

Lakin Kristinanın qohumları sayılan insanlar tərəfindən həyata keçirilən pisliyi Tanrı onun xeyrinə çevirdi. Çünki bu qoçaq qadın keçmişin qəlb yaralarının qaysağını qopartmayaraq, Səmavi Atasının vədlərini qəbul etməyə qərar verdi. O, Yeşaya peyğəmbərin kitabındakı hissəni yaddaşına həkk elədi: «…Rəbb məni anadan olandan bəri çağırmışdı, ana bətnindən adımı yadına saldı» (Yeşaya 49:1). Kristina da Yusif kimi ona inanan Tanrıya etibar etməyə qərar verdi.

İllər keçəndən sonra seksual köləliyə məruz qalan qızların ağır vəziyyətdə olduqlarını öyrənən Kristina artıq nə etməli olduğunu bilirdi. Nə vaxtsa adsız olan və özü zorakılığa məruz qalan bu qadın bugünkü adsız və zorakılığa məruz qalan qızları xilas etmək üçün irəli atıldı. İblisin Kristinanı məhv etmək planı onu başqa əzab çəkənlərə kömək etmək üçün ruhlandırdı. Onun «A21 Compaign» ictimai təşkilatının ofisləri dünyanın hər tərəfinə yayılıb. Bu təşkilatın üzvləri «məktəblərdə və uşaq evlərində zorakılığın profilaktikası üzrə proqram hazırlayaraq insan alverinə qarşı mübarizə aparır, zorakılığa məruz qalmış qurbanlara ixtisaslaşdırılmış hüquqi yardım göstərilməsini təmin edir və onları təhlükəsiz yerlərdə sığınacaqlarda yerləşdirirlər. Sonra isə onları xüsusi reabilitasiya mərkəzlərində istirahət və bərpa olunmağa göndərirlər» 60. Mən bunları yazan müddətdə artıq yüzlərlə cavan qadın köləlikdən azad olunaraq lazım olan köməyi əldə etmişdilər 61.

Bu sözləri təkrarlamaqdan heç vaxt yorulmayacam: iblisin planlaşdırdığı pisliyi Tanrı… Gerisini sən yaxşı bilirsən.

Bəlkə bilmirsən? Tanrının yaxşılığa çevirə bilməyəcəyi pisliyin olmadığına inanmırsan? Səni indi içində olduğun istənilən quyudan çıxara biləcəyinə inanmırsan?

Bəs Yusif Tanrının ona kömək etməkdə aciz olduğuna qərar versəydi, necə olardı? Axı o, istənilən an Tanrıya arxa çevirib gedə bilərdi. Tikanlı yollarla addımladığı müddətdə onu bu vəziyyətə itələyən səbəb kifayət qədər idi. Yusif imandan düşərək təslim ola bilərdi. «Daha bəsdir. Yetər. Mən gedirəm».

Sən də Tanrıdan ümidini kəsə bilərsən. Ümidlər qəbiristanlığında Rəbdən ümidlərini kəsib iblisin zəif tanrı haqqında təbliğatlarına aldananların əlindən barmaq qoymağa yer yoxdur. Səndən xahiş edirəm: onların cərgələrinə qoşulma!

Tanrı səndə Yusifi görür. Bəli-bəli, səndə! Sən quyuya düşmüsən. Sənin ailəndə anlaşılmazlıq və vurnuxma var. Sənin həyatın Misir həbsxanasındakı dustaqlıqdan fərqlənmir. Amma Tanrı səni Öz yanına çağırır.

Sənin ailənə qəzəb və qisas günündə mərhəmət elçisi olan Yusif lazımdır. Sənin nəslinə iman zəncirində möhkəm halqa olan Yusif lazımdır. Sənin müasirlərinə Yusif lazımdır. Dünyada ruhani aclıq hökmranlıq edir. Sən ona ehtiyac duyanlara dayaq olacaqsanmı? Sən Yusif olacaqsanmı?

Tanrıya etibar et. Zarafat etmirəm, Tanrıya etibar et. O, bədbəxtçiliyinin öhdəsindən gəlməkdə sənə kömək edəcək. Bu, asan və tez olacaqmı? Ümid edirəm. Belə olur, lakin etiraf edək ki, həmişə yox. Amma gec-tez Tanrı bütün bəlaları yaxşılığa çevirir.

O, bu işdə ustadır.